AIPU HIZTEGIA

Euskaldunak daukoguz hemen asko eta asko, euskereari gorrotoa hartu dautsoenak, geuk abertzaleok maite dogulako bakarrik. Zein itsukeria handia!
Kirikiño. Euskerea eskoletan, 1913

Euskerea lehenengo, gure aberriaren arnasea, gure aberria izango bada behar-beharrekoa dana, ba ez dogu uste inor egongo danik euskera bagako eusko herririk izan leitekeenik.
Kirikiño. Gernikako batzarra, 1920

Ikusten dozuzanean euskaldun bi edo hiru edo gehiago, jeltzaleak izanik euren artean erderaz hitz egiten (eta hori eurrez ikusi zeinke), esaizu: Horreexek dozak Dregueral-en lagunak euskerea hilten.
Kirikiño. Dregueral-en lagunak, 1920

Galtzen bada, geure erruz izango da. Orain arte galdu dana be geure erruz galdu da. Geuk galduko dogu edo geuk irabaziko dogu.
Kirikiño. Edo geuk edo iñok ez, 1920

Euskerea inok ez dau jasoko geuk euskaldunok jaso ezik. Geuk gura badogu, bai, jasoko da, eta biziko da, erdaldun guztiak bere aurka egon arren be.
Kirikiño. Edo geuk edo iñok ez, 1920

Abertzaleak ez diran bazkunak, euskerearen alde dinarduela esan arren, ez dabe euskerea gaizkatuko. Baina… abertzale asko diran lakoak balira danak edo gehienak, abertzaletasunak be ez leuke gaizkatuko euskerea, ezta hurrik emon be! [...] Nire aburuz, horreek eurok sakatzen dautsoe zulorantza gure ele gaixo honi, espainiarrek eta espainiartzaleek baino gehiago.
Kirikiño. Abertzale asko eta euskerea, 1920

Euskal Herria da euskeraz hitz egiten dan gure aberriaren zatia; Euzkadi da gure Aberri osoa, euskeraz hitz egiten dan zatia eta erderaz hitz egiten dan zatia, zati biak hartzen dituen izena.
Kirikiño. Euskalduna, euskotarra, 1918

Inor ez dago ele bateko hitz guztiak dakizanik. Gizona, ele edo hizkeretan nahiz beste edozein jakinbidetan, beti dago zer edo zer ikasteko. Hementxe, geure euskeran jazoten da bestetara, hemen aurrez daukoguz gizonak euskera guztia zehatz dakienak, ezer ikasi behar ez dabenak.
Kirikiño. Jakiteko… ikasi, 1918

Gure 42ko motroiloa euskerea da.
Kirikiño. Sermoiak euskeraz Bilbon, 1915

Guk inoiz esaten dogunean “geure euskerea”, “geure” horretako “geu” horregaz adierazten dogu “Euskal Herria”, “euskaldun guztiok” batera, ez jeltzaleak bakarrik, gazbakoren batzuk aditu daben lez.
Kirikiño. Euskaldun ikurra, 1914

Aberriaganako maitetasunak ez dau ezagutzen ezinik.
Kirikiño. Euskerea zelan zabaldu, 1913

Ekinaren ekinaz gauza izugarriak, sinestu be ezin leikezanak, egiten dira.
Kirikiño. Ordeon Euskaria Gallartan, 1913

Ehun euskaldun huts bizi diran lekura sartu badaitez zortzi bat atzetar, laster ikusiko dozuez euskaldun makalak erderaz hitz egiten, mordoiloka bada be, atzetarrak, barriz, ezer ikasi ez dabela euskeraz.
Kirikiño. Orfeon Euskaria Gallartan, 1913

Euskotarrak jarraitzen dabe espainiar eta frantziatarren bideetatik gauza asko eta askotan, gauza txar gehienetan.
Kirikiño. Norberen izkuntza zaindu bearra, 1913

Guk hartu behar dogu geure Aberri hau berau dan lez gaur, ez geuk gura geunkean lez.
Kirikiño. Zelan idatzi?, 1913

Beti bihar, beti gero, beti luzamendu. Alfertasuna da gero guztien iturburua, zimendua eta ama; egiteko guztiak egunetik biharrera, presentetik etorkizunera, eta gerotik gerora luzatzen dituena.
Axular. Gero, 1643

Trabailu onean izanen da franko eta frankia, baina hitz anitz den lekuan, maiz da probetasuna eta eskasia.
Axular. Gero, 1643

Zuhaitz betakorra, ez du nehork ebakitzen.
Axular. Gero, 1643

Ardurako arropari etzaika zerrenik egiten.
Axular. Gero, 1643

Ur irakinean ez du uliak pausatzen.
Axular. Gero, 1643

Dabilan harriari ez zaika goroldiorik lotzen.
Axular. Gero, 1643

Iguzkiak arrazoinekin erran ahal diazaio beranduraino ohean datzanari: zerk aratza hor, alfer-nagia? Nik atzo, hik baino bide gehiago iragan nian, inguratu bainuen mundu guztia, eta orai ere, hi baino goizago jaiki nauk.
Axular. Gero, 1643

Nola hegaztinari emaiten baitzaitza hegalak airatzeko eta hegaldatzeko, hala gizonari ere emaiten zaitza eskuak trabailatzeko.
Axular. Gero, 1643

Munduko berri dakitenek erran dute eta erraiten dute, on dela herrientzat eta erresumentzat, zenbait egiteko eta gerla bere herritik eta erresumatik kanpoan izaitea. Zeren nola bat bedera bakearekin loakartzen, ez-ansiatzen eta gorputzaren plazeretara emaiten baita. Hala gerlekin, etsaiekin eta kontrastekin ernatzen, iratzartzen, eta axolduritzen da.
Axular. Gero, 1643

Baldin orai, gauza guztiak hain nekez eta hanbat gostarik erdiesten ditugularik, hain nagi eta alfer bagara, zer geneidike, nahi dugun guztia, nahi bezala eskuen artean bagendu?
Axular. Gero, 1643

Baldin egin baliz euskaraz hanbat liburu, nola egin baita latinez, franseses, edo bertze erdaraz eta hitzkuntzaz, hek bezain aberats eta konplitu izanen zen euskara ere, eta baldin hala ez bada, euskaldunek berek dute falta eta ez euskarak.
Axular. Gero, 1643

Orai badirudi euskarak ahalke dela, arrotz dela, eztela jendartean ausart, entregu, bitore eta ez trebe. Zeren are bere herrikoen artean ere, ez baitakite batzuek, nola eskiriba, eta ez nola irakur.
Axular. Gero, 1643

Haur da nik nahi nukeien gauzetarik bat, ene enseiu aphur hunek kilika zinitzan eta gutizia, enseiu hobeago baten egitera eta ene hemengo falten ere erremediatzera. Zeren halatan, ez lizateke euskara hain labur, eskas eta ez hertsi, nola munduak uste baitu, eta baitaduka, dela.
Axular. Gero, 1643

Eztituzte euskaldun guztiek legeak eta azturak bat, eta ez euskarazko minzatzea ere, zeren erresumak baitituzte diferent.
Axular. Gero, 1643

Idatzi ere zer besterik idatzi genezakeen arrenkura eta antsia baino?
Salbatore Mitxelena. Unamuno ta Abendats, 1956

Ea, bada, noiz mintzabidea bihurtzen zaigun jokabide.
Luis Mitxelena. Errialde-k egin elkarrizketa Zeruko Argian, 1975-02-02

Izena ez da izana, eta izana ez da izena.
Luis Mitxelena. Errialde-k egin elkarrizketa Zeruko Argian, 1975-02-02

Kritikorik zorrotzenek ez dute, dirudienez, kritika ontzat hartzen beren edo kideeen bizkar doanean.
Luis Mitxelena. Errialde-k egin elkarrizketa Zeruko Argian, 1975-02-02

Euskal Herrira bagatoz, honek ez zukeen iraungo egungo eguneraino, nik uste, iraun duen bezala, sendo nahiz makal, euskararik izan ez balu.
Luis Mitxelena. Errialde-k egin elkarrizketa Zeruko Argian, 1975-02-02

Borroka da, dudarik gabe, bizi denaren legea, baina borrokaren funtsa maiz gertatu ohi da huts edo hutsaren hurren gerokoen begietan.
Luis Mitzelena. Hitz bitan, E. Bozas Urrutiaren Andanzas y Mudanzas de mi Pueblo-ren hitzaurrea, 1976

Erderaz ari beharra bidezkotzeko asmatzen ditugun guziak maratila huts dira, eta ez arrazoi.
Xabier Lizardi. Elkar bidean, 1930

Euskera da gure bereizalderik nabariena.
Xabier Lizardi. Euskara andiki soñekoz II, 1930

Askoz ditu elkarrenganagotuko gizon biok bion euskerak, zalduna, erderaz ari dala, nekazari jazteak baino.
Xabier Lizardi. Euskera andiki soñekoz II, 1930

Ez dezala inork Euskal Herriaz esan behar izan: “Hemen datza bere burua hil zuan herria, are bizi izateko dina kemen izan ez zuan herri ergel lotsagarria!”.
Xabier Lizardi. Arrasateko Itzaldia, 1930

Bada, nik, nahiago det ibai txiki izan, baina ene urak neronek itsasora eramateko jabe, eta ez nere izena ta nere izana galdu, ibai haziago bati nere burua eman beharrez.
Xabier Lizardi. Arrasateko Itzaldia, 1930

Euskal Herria, inork noizdanikoa dan ez dakigun herri hau, ez dute, ez zaharraren sitsak jango, ez haizeen indarrak botako, ezta ere irentsiko itsaso amorratuak!
Xabier Lizardi. Arrasateko Itzaldia, 1930

Gizakumea baino exkaxagorik ez da ezer munduan.
Xabier Lizardi. Arrasateko Itzaldia, 1930

Euskera ez da, nabarbenki, okerbide, jakinbide egin ez degulako; ez degu egin jakinbide zuzen eta ez makur.
Xabier Lizardi. Egia ikus dezagun, ama, 1930

Bazka dezagun behin-betirako gogo euskeltzalea egiaren ogiz eta ardoz.
Xabier Lizardi. Egia ikus dezagun, ama, 1930

Aspaldiko mendeak barrena gehiegi bazkatu ditugu geren gogoak aberkoi usainezko gezurrez.
Xabier Lizardi. Egia ikus dezagun, ama, 1930

Gezurrak liluratuta bizi danak bere buruaz uste ditzake hainbat gauza eder; egiak, ordea, egia errukigaitzak, hesiko du gau eta egun, eta ez dio barkatuko harik eta zapaldu arte, birrindu arte.
Xabier Lizardi. Egia ikus dezagun, ama, 1930

Gezurra beti da gal-zori; atsegin bada, areago.
Xabier Lizardi. Egia ikus dezagun, ama, 1930

Gu, ludiko ukabilketa txapela etxera usterik hain harro gabiltzanok, euskerari “hil ala biziko” azken borrokarako hamar mila pezetako sakela, poltsa, eskeintzeko ez gera gauza…
Xabier Lizardi. Ez sari eta ez eskupeko, 1929

Aspaldidanik, larru mehezko jatorri agiria erakusten baino harrokiago, hor goazkizu esaten hitzez laburtxoak gerala, baina egitez, ordea? Egitez lukaika baino luzeagoak!… Hau ere ez da ziri makala.
Xabier Lizardi. Ez sari eta ez eskupeko, 1929

Gere euskotasuna, gere euskeltzaletasuna, eta ahal dakit nik zenbat ziri gehiago, ezpain artoberootan maiz darabilzkigu; baina, begira ez dezaion inork gure eginmenari dei egin.
Xabier Lizardi. Ez sari eta ez eskupeko, 1929

Hauxe badakigu: izana, ustearen aldean, ustel ohi dala. Izanaren arloteria, ordea, askoz dezu areago euskel ametsen ondoren.
Xabier Lizardi. Ez sari eta ez eskupeko, 1929

Euskerari ele landuen artean toki txukun bat jadestea: horra guretzat egundoko ertilanik ederrena.
Xabier Lizardi. Bergara 1930′gna, 1929

Eusko gogamena edestia zehar txiro agertua, euskerari zor zion tokia ukatu diolako ez ote?
Xabier Lizardi. Bergara 1930′gna. 1929

Guk geronek ezetsiena: gure hizkuntza, euskera… Bitxi jaukal hori, eroek baino areago, guk lurperatu nahi-beharra!
Xabier Lizardi. Bergara 1930′gna, 1929

Gure gaizkakundea ala hondamendia, urte gutxien aukera baita, ez dago asti galtzerik.
Xabier Lizardi. Andoain ondoren gogoetak, 1929

Gizaldiak zehar, apaizak ez beste lagun eta aurreratzaile izan balitu euskerak, hobekixeago legoke gaixoa!
Xabier Lizardi. Andoain ondoren gogoetak, 1929

Idazleok aukera bat egin behar dugu: libertatea ahalmen hutsean eduki eta ez idatzi (eta orduan eskuak beti garbi edukiko ditugu), edo libertatea jardunean eduki (eta orduan beti kondizio txarretan jardungo dugu, eta eskuak zikintzeko arriskuan egongo gara).
Ricardo Arregi. Esku zikinak, 1968

Ai euskara, euskara! Euskal Herrian jaio garenontzat lehen eskubide indenegablea!
Gabriel Aresti. Euskal-kideak, 1972

Ene arimaren ogia euskara da.
Gabriel Aresti. Euskal-kideak, 1972

Kleroak gure herriaren kasta bat osatu du, eta gainera umore guztiz eskaseko kasta.
Gabriel Aresti. Euskal-kideak, 1972

Elkar suportatu behar badugu, suporta dezagun elkar gizalegez eta umorez. Ontzi ber batean elkarrekin enbarkaturik bagaude, egin dezagun elkarrekilako biziera hau eramangarria behintzat.
Gabriel Aresti. Euskal-kideak, 1972

Herri baten barrenean nolabait bizi beharko bada, kolore guztietako usteak, itxura guztietako eritziak egoteko dira. Euskaldunok ere batzuk kolore gorrikoak izanen gara eta beste batzuk kolore zurikoak izanen dira. Egia hau ukatuko duena daltonismoaren eritasunaz kutsaturik dago.
Gabriel Aresti. Euskal-kideak, 1972

Euzkadiren libertateak euskaldunen libertatea erran nahi du, eta ez jabe-aldaketa soil eta huts bat. Euskaldun langileak kontsolamendu barregarria edukiko du, baldin bere esplotadorearen euskalduntasunarekin kontsolatzen bada.
Gabriel Aresti. Euskal-kideak, 1972

Euskal Herri libre bat nahi dugu. Herrien kontzierto internazionalean leku bat, toki prestu eta ohoretsu bat deseo diogu gutzaz erditu zen herriari. Baina kontuz, herriaren libertateak berekin bere seme guztien libertatea ekarri behar du. Euskaldunek gatibu iraun behar baldin badute, nola apurtuko ditu Euzkadik bere kateak?
Gabriel Aresti. Euskal-kideak, 1972

Komentuetako kanpaiak eta zakur ibiltarien zaunkak datoz Elexabarritik Basurtura. Bilboko zeru gorrian izar batzuk edo hodei pare bat dibujatzen dira. Zigarro-punta batetik berria piztu. Azkenean, gizona ohearen gainean etzaten da, eta milagro batez lokartzen baldin bada, amets itsusiak ditu. Euskera bere ama dela, eta besartean duelarik, hil egiten zaiola. Bere anaiak deitzen ditu bere laguntzan, eta ez datoz.
Gabriel Aresti. Euskeraren izen poetikoak, 1967

Kendu zizkiguten armak. Orduan eman zizkiguten Fueroak. Orduan hasi zen gure malda-behera, egoera triste eta larri honetara heldu arte, non ez dakigun euskaldunaren izenak zer esan nahi duen ere.
Gabriel Aresti. Euskeraren izen poetikoak, 1967

Lortu genuen kultura apurra ere, haginka eta ukabilka hartu genuen liburu debekatuetatik.
Gabriel Aresti. Euskeraren izen poetikoak, 1967

Hitza nirea da. Ez didate eman. Ez nuen inoiz eskatu nahi, eta gure etsaiak beren diruak kontatzen zeundela, deskuido batean lapurtu egin nien. Orain hitza nirea da, eta ez dut ematen ez diru-truk ez ogi-truk, ez musu-truk.
Gabriel Aresti. Agustin Ibarrolaren pinturak inguratutako hitzak, 1966

Batez ere abertzale diruzaleengandik, aberats jainkorik gabekoengandik eta elizgizon Kristoren etsaiengandik defendituko dut nire aitaren etxea, horiek eman baitigute aberri ilun eta triste bat.
Gabriel Aresti. Agustin Ibarrolaren pinturak inguratutako hitzak, 1966

Bai, euskeraren inguruan bil gaitezen euskaldun guztiok, eta modu honetan laster etorriko zaigu hodeirik eta ekaitzik gabeko egun guztiok deseo eta espero duguna. Baina kontuz! Euskaldunak izan baino lehen, gizonak izan behar dugu, eta gizonaren izena merezi ez duen gizona, hori, ahotik hagin ustel bat bezala, edokia, kendua, arrankatua, jaurtikia eta botea izanen da.
Gabriel Aresti. Agustin Ibarrolaren pinturak inguratutako hitzak, 1966

Euskal Herria euskalduna izaten segi dezala nahi badugu, euskara bat eta bakar bat eduki behar dugu.
Gabriel Aresti. Lehengo eta oraingo euskal poesia herritarra, 1964

Gure historiaren ezagueraren gainean finkatu behar ditugu aurrerantzako gure pauso eta ahalegin guztiak. Hortik aldaratzen baldin bagara, orain artean bezala bertatik apartaturik irauten baldin badugu, orain gure herri maitagarria dagoen egoera larritik ez gara sekula ere aterako.
Gabriel Aresti. Euskal teatro berri baten beharra: euskal komedia, 1964

Nik herria maitatzen dot, herria nazalako ni bere, eta ganera euskaldun jaunak baino herriagoa, zerua goian eta lurra behean nagoalako, benetan proletario.
Gabriel Aresti. Lehengo eta oraingo euskal poesia herritarra, 1964

Nik herria maitatzen dut, herria naizelako ni ere, eta gainera euskaldun jaunak baino herriagoa, zerua goian eta lurra behean nagoelako, benetan proletario.
Gabriel Aresti. Lehengo eta oraingo euskal poesia herritarra, 1964

Poeta eskolatuak kontuan hartzen baditut nire bihotza tristuraz betetzen da, orain artean batepere ez duelako herriarentzat ezer eskribitu.
Gabriel Aresti. Lehengo eta oraingo euskal poesia herritarra, 1964

Munduko bapere beste lurraldek ez du euripean eta eguzkipean, eguerdian eta gauerdian, gureak beste gerra, guda eta borroka.
Gabriel Aresti. Lehengo eta oraingo euskal poesia herritarra, 1964

Herriak ez du ezer asmatzen, ez du ezer sortzen. Gorde edo baztertu egiten du, kontserbatu edo apartatu egiten du.
Gabriel Aresti. Lehengo eta oraingo euskal poesia herritarra, 1964

Jentea momentu berezi batean kontuan hartzen badugu, populu bat daukagu; populua bere historik aldakuntzan kontuan hartzen badugu, hori herri da.
Gabriel Aresti. Lehengo eta oraingo euskal poesia herritarra, 1964

Jentea herria da, baina jenteagaz ez da herria konpontzen.
Gabriel Aresti. Lehengo eta oraingo euskal poesia herritarra, 1964

Euskal Herriaren heriotzaren ezaugarri eta seinale argi eta garbi bat nintzen ni ume denboran. Eta egun batean, hamabi urte nituelarik, nire buruaz lotsatu nintzen, euskaldun motz bat nintzela konturatu nintzen eta nire buruaz egin nintzen lotsatu.
Gabriel Aresti. Lehengo eta oraingo euskal poesia herritarra, 1964

Nire aberriari diodan amodioa handiegia da, eta inork ez nau nire obligaziotik aldaraziko, nahiz eta nirekin injustiziarik handiena egin dezaten ez naiz inon, inoiz, inola nire lekutik apartatuko.
Gabriel Aresti. Euskal literatura batuaren oinarriak, 1963

Atzo jauntxuak gaur kapitalistak
Feudalak atzo burgesak gaur
Zenbat zakur hainbat mustur
Gabriel Aresti. Poesia eta euskal poesia, 1960

Nork esanen du ogia maitatzen duela? Ogia ez da maitatzen, behar izaten da. Hala pasatzen zait niri euskararekin: ez dut maitatzen, behar izaten dut.
Gabriel Aresti. Poesia eta euskal poesia, 1960

Niretzat, euskara premia bat da.
Gabriel Aresti. Poesia eta euskal poesia, 1960

Bere izen propioaz ukatzen duen herriak, poetaren gradotik alde egiten du, zorakeriaren gradoan sartzeko.
Gabriel Aresti. Poesia eta euskal poesia, 1960

Modua eta moda etsaiak dirade, etsai amorratuak: haien artean ez da sekulan bakerikan egonen, ez da inoiz adiskidantzarik firmatuko.
Gabriel Aresti. Poesia eta euskal poesia, 1960

Nik behintzat ez dut konprenitzen poesian nola pentsa litekeen funtsa eta forma separaturik legokeenik.
Gabriel Aresti. Poesia eta euskal poesia, 1960

Jenteak, ahal badu, jenteak, zentzu egiazkoaren izenean, Golgota mendi batean josiko du poeta gurutze batean.
Gabriel Aresti. Poesia eta euskal poesia, 1960

Poetak ez du poetatza edo poetaren gradoa hartzen jentearen barreak eta arbuioak bentzutzen dituen artean.
Gabriel Aresti. Poesia eta euskal poesia, 1960

Niretzat, poeta da ideien asmatzalea, edo hobeki esanik, sentimentuen asmatzalea. Nondik eta norako mandatua. Zer eta zergatik. Eta batez ere, beste gainerako gauza guztien gainetik, zertarako. Zertako sendi eta zertako pentsa. Zertako maita eta zertako higuin. mandatua, mandatua eta mandatua. Poematika.
Gabriel Aresti. Poesia eta euskal poesia, 1960

Ba omen dugu euskaldunok lurbiran harro eta buruzut ibiltzeko nahikoa arrazoi, baina ozta-ozta aurkituko dugu horien artean, eta ez naiz arrotzez ari, literaturaren bitartez eskura ditugun gorengo merezimenduak aldarrikatuko dituenik.
Luis Mitxelena. Liburu sorta zaharberritu baten atarian, 1986

Bat ez da bitan banatzen, zuri eta beltzetan, askotan baizik, ezin konta ahal diren grisen graduetan.
Luis Mitxelena. Patxi Altunari erantzunez, 1981

Lehiak, probetxurako izango baldin bada, leiala behar du izan.
Luis Mitxelena. Patxi Altunari erantzunez, 1981

Badaiteke behin eta berriro, handik eta hemendik gabiltzala, kolpe huts egitea. Inoiz, ordea, zerbait berri aurki dezakegu eta, alfer lana eginik itzultzen bagara ere, lasaikiago abia gaitezke bide berrien bila, ibiliak ditugunek inora ez daramatela ikusi ondoan.
Luis Mitxelena. Euskal hizkera eta euskal neurkera, 1977

Azturaz gara euskaldun, ez sorkuraz.
Luis Mitxelena. Euskal literaturaren bereizgarri orokorrak, 1981

Esaten eta idazten dugun asko eta asko ez da batere iraunkor gertatzen, iheskor baizik.
Luis Mitxelena. Euskal literaturaren bereizgarri orokorrak, 1981

Nik esango nuke, hamazazpigarren mendean burjes izan zitekeen neurrian, burjes izpiritua Axularrengan agertzen dela.
Luis Mitxelena. Euskal literaturaren bereizgarri orokorrak, 1981

Beti ahulagoak amore ematen diolako indartsuagoari, euskaldunok izan gara beti amore eman diegunak erdaldunei, eta ez alderantziz.
Luis Mitxelena. Euskal literaturaren bereizgarri orokorrak, 1981

Euskal literatura ezin izan daiteke euskaldunek euskaldunentzat egin dutena besterik.
Luis Mitxelena. Euskal literaturaren bereizgarri orokorrak, 1981

Ez liguke batere kalterik egingo, nere ustez, lehen filosofiaren gailur agorrak pixka batez utziko bagenitu beheraxeagoko lurrak, haritzak eta pagoak eta nolanahiko landareak ekar ditzaketenak, zertxobait lantzeko.
Luis Mitxelena. Asaba zaharren baratza, 1960

Guk gosea berdintzeko daukagu; ez dugu oraingoz asearen beldurrik.
Luis Mitxelena. Asaba zaharren baratza, 1960

Teknika soilaren jabe egin garen euskaldunok itxuragaiztoko fabrikaz bete ditugu behinolako soro eta basoak. Saia gaitezen, beraz, kultura baten alde onez lehenbailehen jabetzen, alde txar askoren jabe aspaldi egin ginenez gero.
Luis Mitxelena. Asaba zaharren baratza, 1960

Gure bereztasuna ez da europartasunaren hezur-mamiei usain eta kolore berexi-antzekoa ematen dion larmintz mehea baizik.
Luis Mitxelena. Asaba zaharren baratza, 1960

Inork ezagutzen ez duen egiak ez dio inori eskubiderik ematen nabari den egiantzaren kontra oldar dadin.
Luis Mitxelena. Asaba zaharren baratza, 1960

Egungo trakeskeriatik bakarrik jaioko da biharko edo etziko apaintasuna.
Luis Mitxelena. Asaba zaharren baratza, 1960

Erromeria guzietan dabilen gizona, edo barkillero edo pikadorea.
Ramon Intzagarai. Senper ikusi, 1921

Itxaropenik ez balitz, indar eta kemenak agortuko lirake, nahimen guziak urtu eta joan, eta egun bateko langile besterik ez ginake izango.
Ramon Intzagarai. Orain arte, kabuxak, 1921

Ikara, gogoaren itoaldia da.
Ramon Intzagarai. Luzean, 1921

Beti buru Donosti Zaharra!… Baina zibilizazioak, San Sebastián-dik eta Guadalajara-tik hegoak ekarri dizkio.
Ramon Intzagarai. Antzeki zaharra, 1911

Eskuaraz mintza gaiten! Gauden eskualdun! Etxean lehena ez ote da hobe, ezen ez eta auzoan azkena?
Jean Barbier. Supazter xokoan, 1924

Orotan bekaizti dire gure Eskuara ederraz. Eskuara murdukatu nahiz, irri-egingarri ere ari zauzku arrotzak. Eskualdunak bakarrik ote dira bada mintzaira hortaz ahalketuko? Ahalkea bai, bainan ahalkea eskualdun horietarik zonbeiti, zeren duten beren ama itsuski hola ukatzen!
Jean Barbier. Supazter xokoan, 1924

Begira… Elizan, Etxean, Hilerrietan hartu guzia: sineste, errespetu, Jainkoaren beldur eta amodio. Horietarik deusik ez erain sekulan arrotzaren aintzinean eta haren beldurrez. Bainan, begira oroz gainetik gure mintzaira, Eskuara; eta Eskuarak gu gaitu begiraturen, pareta azkarrenak soldadoa egiten duen baino ere hobeki.
Jean Barbier. Supazter xokoan, 1924

Zerk egiten du eskualduna zinezko eskualdun? Elizak, Etxeak, Hilerriak, Mintzairak. Horietan datza eskualdun arima guzia.
Jean Barbier. Supazter xokoan, 1924

Arrano horiek, aztaparrez hartu nahi laizkigukete gure haurren arimak, gure gazteen bihotz garbiak, gure sineste azkarrak, eskualdun ohitura guziak. Eskualdun makilak eskuan, oro bihurturen gitzaikote arranoeri. Eta oroit beti, ahari hilari baizik ez diola arranoak begirik edekitzen sekulan. Ez gira hilak oraino eskualdunak, eta beraz: kontu, arranoak!
Jean Barbier. Supazter xokoan, 1924

Eskual Herria, euskaldunak, ainitz aipatuak dira aspaldi huntan; soberaxko beharbada, edo bederen, guk nahi ez bezala.
Jean Barbier. Supazter xokoan, 1924

Herri baten arima, esentziaz, ez da deus ere, historiaren zirkunstantzia bakoitzean diferentea baita.
Rikardo Arregi. Narzisoak, 1966

Nigan gizon izatea da esentzia, eta euskaldun izatea kontingentzia.
Rikardo Arregi. Narzisoak, 1966

Europa ondasun bat da, baina segun nola egiten den. Besterik gabe ez da ondasun bat. Gizarte gizatiar batentzat baldin bada bakarrik du sentidu bat.
Rikardo Arregi. Europaren jaioezina, 1967

Guk nahi-behar dugun Europak ez du nolanahikoa izan behar. Ez du kapitalisten eta trust handien Europa izan behar. Ez du ezertarako balio ez duten antzinako estatu zaharren Europa izan behar. Herrien eta pertsonaren Europa izan behar du. Hori lortzen ez den bitartean ez dugu bakean egoteko eskubiderik, ez dugu lanik egin gabe egoteko eskubiderik.
Rikardo Arregi. Europa berriro, 1964

Badira Europan nazioak, taldeak, jendeak, Europaren batasunarekin beren problemak konponduko direla uste dutenak. Horientzat Europa benetako problemei ihes egiteko modu bat da.
Rikardo Arregi. Europa berriro, 1964

Zorionez, herri umila, izen handirik gabekoa da gurea. Horregatik maite dut gehiago, horrexegatik nago fier eta harro nere jaioterriaz.
Rikardo Arregi. Andoaindarra naiz, 1969

Bizi garen kondizioetan herri erreboltatu bat izateko ahalmenik ez badaukagu, gureak egin du.
Rikardo Arregi. Amorrazioa, 1968

Gure izaera guztiak –ekonomikoak, gizartearekikoak, kulturarenak– zalantzatan jarririk daude. Horregatik, gure poesia, gure literatura, gure pintura etab. etengabeko galdera bat izango dira: Zer da euskaldun izatea? Zergatik euskaldun iraun?
Rikardo Arregi. Euskal kultura, 1966

Gaur egunean, beharbada, diktadorerik handiena gizartea bera da.
Rikardo Arregi. Beatnik, 1966

Hain politikoa da euskararen alde lan egitea, [nola] euskararen alde lan ez egitea.
Ricardo Arregi. Gure jokabidea gaur, 1968

Libertateak, batez ere, arriskua adierazten du, jokabide ona ez hartzeko arriskua.
Ricardo Arregi. Esku zikinak, 1968

Zinezko katolikook lotsa honetxek erretzen gaitu, Jesus: orain arteko katoliko nazioetan ez dugu sekula kristau demokrazia jator bat ukan.
Salbatore Mitxelena. Unamuno ta Abendats, 1956

Ez dakizu zenbaterainoko tristura damaidan euskaldunon artean ezin elkar konponduak. Martiri mardul narorik baditu jadanik aberriak edo euskal askatu beharrak, baina konbibentziak edo euskal anaitu beharrak? Oraindik ez, nik dakidanik. Bi milioi besterik ez gaituzu euskotarrok, eta oraindik, arerioei buruz, ez dugu sekula ikasi izan bat hartzen.
Salbatore Mitxelena. Unamuno ta Abendats, 1956

Paparrez papardoa dirudi eta litzateke; koipez eta lirdingaz, martsopa… Nolanahi ere behintzat, museo gela batean gordetzea merezi luke, bere ahoko amutik zintzilik, gorazarre hitzokin: “Gernika erre genuenok ez dugu aberria aipatzeko eskubiderik”.
Salbatore Mitxelena. Unamuno ta Abendats, 1956

Salaberryren, Azkueren, A. Donostiren doinu bildumak tonu txiki dei beharrekoz gainezka dauzkagu. Ezin ba, besterik nahita ere, Euskal Arimak. Dantza zortzikoetan beretan, alaitu beharrez gotilunak hartzen gaitu eskuarki. Zeru goibelaren goibelak lausotzen edo gandutzen dituela esango litzateke gure enparantzetako trikiti eta irrintziak. Bai gutxitan eguzki giro gure erromeriek, ez gehiagotan txistularien saioek!
Salbatore Mitxelena. Unamuno ta Abendats, 1956

Antzinako azteka, inka, guarani, txarru dohakabe haietxena, indio zirala-eta beste gabe erremata ohi zituzten haietxena, izan behar du nonbait gure jokabideak eta arrengak: bizirik edo erdi-bizirik uzten gaituztenen esku “zabala” munkatu, munkatu eta mihaztatu zakurkiro, eta eskerronez jarraitu gere biziko otoitzean atertzeke: “barka guri euskaldun izana”.
Salbatore Mitxelena. Unamuno ta Abendats, 1956

Gutarrak bortxaz ezker gorriekin bat dabiltzalakoan naukazu. Gixaxoak! Halaz ere, nere bihotzak eurekiko gorrotorik ezin du sortu. Odoletiko asmo batez lan egin dugu, gaur gorriekin nahas dabiltzan arren. Zuriek ere, ez ote dira gero bide okertze honen errudun? Jauna dago guzien gainetik bereizgarri. Harek bereziko ditu egunen baten ardi eta aker.
Andima Ibinagabeitia. Jokin Zaitegiri egin gutuna, 1936

Herri baten, hizkera baten eskubideak ezin ditzake inork ere ostikopetu, ez Estatuak ez Elizak, are gutxiago Elizak. Eta gure artean, biek ostikopetu dituzte, eta nola!
Andima Ibinagabeitia. Donostiako seminario berria, 1954

Oraindik txinparta ez da osotoro ilundu. Bizirik dirau hauspean.
Andima Ibinagabeitia. Sukar-amets, 1954

Txepel hutsak, euskara baino erdara erabili nahiago duten alderdikideak. Etoi batzuk, jakintza eta kultura erdaraz sakatzen diguten guztiak. Saldu batzuk, erdara elizetan barreiatzen duten gotzain, apaiz eta lekaideak. Ziraun batzuk, erdara betiko zapuzten ez duten euskaldunak euskara soilik erabiltzeko. Zer itxaron ote dezakegu txepel, saldu, etoi eta ziraunez jositako herri batengandik?
Andima Ibinagabeitia. Ataurrekoa, 1954

Euskara ez dela aski abertzale zintzo izateko darasate… Eta erdal merkatari etoi bihurtu zaizkigu euskaldunak oro.
Andima Ibinagabeitia. Ataurrekoa, 1954

Gurean JEL alderdia izan da abertzaletasunaren harrobia, baita euskararen hilobia ere.
Andima Ibinagabeitia. Ataurrekoa, 1954

Gogo-alferkeria horrexek betiko gure herria suntsituko du.
Andima Ibinagabeitia. Gernika, gure aldizkaria, 1953

Populuak, berez, ez du batere lotsarik euskara ukatzeko eta arbuiatzeko.
Andima Ibinagabeitia. Populuaren eskuara, 1953

Baina nik galdetzen dizuet: non daude populuaren euskal titi oparoak? Non daude baserriko euskal simaur urrintsuak? Ez ditut nik behintzat inon ere ikusten, ez usnatzen.
Andima Ibinagabeitia. Populuaren eskuara, 1953

Giza mintzoek ezin agerrarazi dezaketen misterio sakona, lau-bost musika neurrik azaltzen digute.
Andima Ibinagabeitia. Verdi, 1950

Beretik landa, nork bere izateari uko eginez dabilenak, ez du ertilari izenik merezi, izanik ere ez baitu.
Andima Ibinagabeitia. J.S. Bach (1750,1959), 1953

Ene fede-krisailuak badu olio beharrik argi iraungo badu diaspora zatar honetan.
Andima Ibinagabeitia. Nemesio Etxanizi igorri gutuna, 1953

Eliz, dolar eta erailketaren arteko izkepot lizunaren ondoren, gure itxaropenaren zerua betiko itxi zaigu.
Andima Ibinagabeitia. Nemesio Etxanizi igorri gutuna, 1953

Hizkera kontuan ez dago beste biderik metodo totalak baizik.
Andima Ibinagabeitia. Euskararen auzia, 1953

Hileta joaz ez goaz inora ere.
Andima Ibinagabeitia. Euskararen auzia, 1953

Gure baitan daukagu izurririk kaltegarriena, gure hizkera auzian kalte eta hondamendi guztien iturria: alferkeria, nagikeria, etsipena.
Andima Ibinagabeitia. Euskararen auzia, 1953

Euskotasunaren kontzepturik ez du inoiz Elizak onartu, eta jakina, euskotasuna sendotzerik ere ez du inoiz egin.
Andima Ibinagabeitia. Euskararen auzia, 1953

Euskara gabe, niretzat, ez dago naziotasunik.
Andima Ibinagabeitia. Euskararen auzia, 1953

Nik euskara dela esango nuke eusko naziotasunaren eustazpia, zimendua.
Andima Ibinagabeitia. Euskararen auzia, 1953

Gure ezpata garbitu, zorroztu eta gantzutu beharrean gaude, edonongo kultur zelaietan erabiltzeko.
Andima Ibinagabeitia. Buru-lan, kultur-lan (II), 1952

Nonbait idatzi zuen Eguzkitza zenak, arraina burutik usteltzen hasten dela. Gure hizkera ere burutik, gizon jakintsu edo jakintsu aipuzkoengandik hasi zitzaigun usteltzen, andeatzen.
Andima Ibinagabeitia. Buru-lan, kultur-lan (II), 1952

Erdararen erlantzak itsuturik, erdararen mende ibili gara.
Andima Ibinagabeitia. Buru-lan, kultur-lan (II), 1952

Argia eta iluna inoz bat ez dira
adiskide behin bere ez gaua eta eguna
egiak arerio beti dau guzurra
Felipe Arrese Beitia. Euskaldun baten gogorazinoak, 188?

Arroztuta gaur dago lurrean gizona
narras bilau ezinda bere zoriona
Felipe Arrese Beitia. Gizonaren zorigatxa, 1880

Eretxiak ez dira sarritan ziurrak
baina behin bere ez egi izaten guzurrak
Felipe Arrese Beitia. Eritxi bat, 188?

Baina norberak legez behar dauz besteak,
Gozau eskubideak emonak legeak.
Felipe Arrese Beitia. Kitu, 1900

Arratsaldeko seiak jo ditu han erlojuak
Gorbeia alderuntz hurreratzen da eguzkia
Gebaran dago gaztelu zaharra hari begira
eta nik barriz Bitoriaruntz dot begia
Felipe Arrese Beitia. Bitoriako uria, 1900

Euskaldunetan neretzat euskaldunena.
Felipe Arrese Beitia. Homero euskalduna, 188?

Agura zital, harriak baino harriagoa!
Felipe Arrese Beitia. Eriotzea, 189?

Zer otso-bihotz, heriotzea!
Felipe Arrese Beitia. Eriotzea, 189?

Irabazi zelan, halan dot kastua:
ez dot nahi lebitarik, brusa dot nahikua;
egin gura dabenak gustora pausua,
zapatea behar dau oina bestekua.
Felipe Arrese Beitia. Beargin alegere bat, 1902

Ene aita izan zan neu legez arotza
alogeraz ez eban hak gizendu poltsa.
Felipe Arrese Beitia. Beargin alegere bat, 1902

Bere arnasea da zorrotz, min, hilgarria,
sudurretako lurrunaz nahinor dau beldurtzen;
bizi da dar-dar leitan, orria haizetan legez,
urak bere putzagaz harri dauz bihurtzen.
Felipe Arrese Beitia. Negu, agura zar buru zuria, 1902

Gu erdaldundu ginealako, Arbola, zara ihartu.
Felipe Arrese Beitia. Jaungoikoa eta foruak, 1886

Ai, ez bagendu jan suge haren sagar politikakoa!
Felipe Arrese Beitia. Libertadea, baina Gernikako Arbolapekoa, 1882

A, Ebroz honuntzako Israel barria!
Mundu osoak atzo eutsun inbidia,
zelan baina zakust gaur katigu jarria?
Nondik etorri jatzu horren gatx haundia
erdeldunak lotzeko euren buztarria?
Felipe Arrese Beitia. Neguko goiz zoragarri bat, 1881

Atzera gura badogu izan libre lehen ginan lakuak
itxi daiguzan erdaldunentzat erdaldun diran kontuak.
Felipe Arrese Beitia. Arbola bat, 1881

Izan leiteke hori halan baina niri ezetz dinost goguak:
baldin euskera pizten ez bada hiltzat daukadaz foruak.
Felipe Arrese Beitia. Ama euskeriari azken agurrak, 1880

Frantzitarren ariora demokraziaren amets urdinekin lokartzen den herriak zahartzen eta akitzen ari dela emaiten du ikusterat.
Jon Mirande. Euskaldungoaren etsaiak, 1953

Mark Legazek dioenez, anarkistak gara… Nire ustez, haatik, atzerritarrek dute anarkismo galgarri honen hazia gure baitan erein, Euskal Herri elkartu eta indartsu baten beldur zirelakotz.
Jon Mirande. Euskaldungoaren etsaiak, 1953

Gure herria maite ukan arren halaz ere maitarzun horrek itsutu ez bagaitu, guhaur izan garela maiz lehen etsaiak aitortu beharko dugu.
Jon Mirande. Euskaldungoaren etsaiak, 1953

Demokraziek gudua irabazi dute, bainan heietan igurikipen jarri eta heien aldamenean gudukatu zuten euskaldunak ez dira horregatik askeago.
Jon Mirande. Euskaldun gudu-zalduntza baten beharkiaz, 1952

Sendia bada herri baten oinarria, herriak dira Europaren oinarriak, eta inor herritar on izan ez baititeke beraren senitartea ukatzen badu, halaber inor ezin izan diteke europar on bere herritasuna ukatzen badu. Herririk gabeko Europa bat abstrakzino huts bat baizik ez litzake, haragi eta odol gabeko iratxo bat.
Jon Mirande. Euzkadi eta Europa, 19??

Optimista dendagaitzek barka bezaidate bainan gizonak beti zerbaiten edo norbaiten aurka batzen dira, ez zerbaiten edo norbaiten alde, eta munduko gizon guztiak batuko lirake beharbada etsai komun bat gerta balekie, beste mundu batetik etorria edo, ez ordea bestela.
Jon Mirande. Euzkadi eta Europa, 19??

Zorionezko da kritikatzaile egiazko bat atzeman duen idazlea, hori baitu bere langintzan aurrerapen egiteko bide bakarra…
Jon Mirande. Ene artikulu baten “kritika”ren ondotik, 1962

Ene gardiz, Paris hau toki egokia genuke horrelako “Aberri Oinpetuen Alkartza” edo liga bat eraikitzeko, ugari baitaude hemen minoritate gutiz gehienetako semeak. Oraindanik, eusko abertzaleak harremanketan sartzera saiatu behar lirake horiek guztiekin, herri arteko batzaldiak antolatuz, bai eta, eginkor balitz, aldizkaritxo bat argitaratuz ere, herri arteko alkar laguntza berri horren adierazle litzakeenik.
Jon Mirande. Abertzaletasunaren inguruan, 1953

Benetan diot: herri handi baten edo besten jarri zituzten itxaropenak utzi beharko dituzte eusko abertzaleek; herri handiengandik ezer ez dezakegu itxaro.
Jon Mirande. Abertzaletasunaren inguruan, 1953

Hebraieraren salbamenaren baldintzak ez ditugu ordea Euskal Herrian erideiten, eta gure herriak inoiz ere libratzen baditu lokarriak erdaldunen uztarritik, horrek ez du erran nahi “ipso facto” euskara salbaturik datekeenik.
Jon Mirande. Irlanda, haren egoera eta egungo estatua, 1954

Lehen hain ugari izanik, gaur egun ia inork ez badu laminik topatzen, hori ez al da ohiturazaleek (tradiziozaleek) aipu duten “munduaren gotortzeak”, munduaren aurreratzeak, ekarritako ondore bat? Egia da demokrazia eta atomoaren fisika ere ekarri dizkigula… Oro ezin eduki dezakegu.
Jon Mirande. Gizalekoreko izateak euskaldunen eta kelten folkoretan, 1952

Beharbada ere, gure nausi tenporal eta izpiritualek indarrez erautsi bide zituzten euskaldunen gogo-bihotzetatik paganu usain gehiegi zeukaren herri sinespenak…
Jon Mirande. Gizalekoreko izateak euskaldunen eta kelten folkoretan, 1952

Ai, halakotan amets hegoak lumaz jantziko balira!
Emeterio Arrese. Zori makurra!, 1913

Eta… bazekiat hi joan hintzala â??beti izan haiz abilaâ??
Iparragirrek hor utzitako zaku diruaren bila.
Emeterio Arrese. Aizak, 1913

Lotsagarrizko uztarripean goibeheraturik burua
lur hontan inork ezin lezake atera bizimodua,
alfer-alferrik nahiko du batek lanez osatu dirua
baldin ez bada atzapar eta moko zorrozdun mirua.
Emeterio Arrese. Amerika, 1913

Galdetzen dute zergatik nagon
hain bakar mutilzaharturik…
Ez du txoriak inoiz egiten
elur gainean habirik!
Emeterio Arrese. Behazun tantoak, 1913

Egin dezaguke kontu
lorea dala: ostikopean
norbaitek ibiltzen badu
are eta gehigo bere hitz-altxor
onak erakusten ditu.
Emeterio Arrese. Euskera, 1913

Ezpain ertzean
pipa jartzean…
agur kezkaren goibela:
buruhauste zakar
guzik, bai azkar
banatu kea bezela!
Emeterio Arrese. Belarra, 1928

Urruti dago gaztea nintzan
sasoi hartako denbora;
oroimen zaharrak, zertan zatozte
gau eta egun nere gogora,
argizale dan altxora?
Emeterio Arrese. Negar tantoak, 1928

Lurtarra buruz ez da motela,
txorik bezela
hegaka dabil arazo gabe,
bainan halare
ez derizkiot, ezin det aitor
bihotzez inor
behar dan hainbat goratzen danik;
lurtar izanik,
nahiz uso baten eraz ibili
nahiz hegan ari,
bere setilun eta azpikeriaz
uso ez baina sator dirudi.
Emeterio Arrese. Indarra nagusi, 1928

Non sortu eta zer izan
hautetsi ahal banezake,
hoiek bezela kaio
Gaztelupean jaio
eta biziko nintzake.
Emeterio Arrese. Kaioak, 1928

Intziri sakon egile beti,
nahiz osin harro, nahiz uhin bare,
zerbaiten bihotz ezkutuko zu
idaroki-gaiz betea zaude!
Emeterio Arrese. Itsasoa, 1928

Ongi pausatu nahi duenak anitz trabailatu behar du.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Astoak ekarzen du mahats arnoa, eta edaten du ura.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Begiak ikusten duena bihotzak sinesten du.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Hitz luzeek egiten tuzte egun laburrak.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Baldin gutizios bazarete loriaz aberasteko, eskoletako urre meatzetan enplega, eta trabaila zaitezte.Baldin desiros bazarete ohorearen zelai eder, eta zabaletan pasajetan ibiltzera, har zazue estudioaren karrosa. Baldin nihor kausitzen bada zuen artean estimuaren egartsuaz sekeriatua dagoenik, laster egin beza eskolako iturrira, handik aterako tu egiazko estimuaren usin hondargabeak, xirripa, eta ibai usintsuak.
Sarako Etxeberri. Eskual Herriko gazteriari, 1718

Hala nola suaren bazka baita olioa, manera berean alferkeriarena da gaztetasuna.
Sarako Etxeberri. Eskual Herriko gazteriari, 1718

Jakintasuna eta enorantzia baliatzen dira bi arma diferentez. Batak darabila nekea eta trabailua, bertzeak aisia eta alferkeria.
Sarako Etxeberri. Eskual Herriko gazteriari, 1718

Gizonak munduan ardiets ahal dezaken aberastasunik eta ohorerik handiena baita jakintasuna.
Sarako Etxeberri. Eskual Herriko gazteriari, 1718

Jende gazteak, eta bereziki eskualdunak, bere baitarik emanak baitira gudura, eta gatazkara.
Sarako Etxeberri. Eskual Herriko gazteriari, 1718

Hura eta ni eta zu eta San Tomas eginik ere, Jaunaren eskua ez zan kakotu, zabal gelditu zaio gizon haundiak egiteko.
Orixe. Eusk, Euskadi, 1951

Platon adiskide, Arana adiskide, bainan egia adiskideago.
Orixe. Eusk, Euskadi, 1951

Pobreak lastorik, erregeak tronutik herioak egozten.
Salvat Monho. Munduko gauzen ez-deustasuna, 1749-1821

Parnasko gobernuan ez da lege justurik, ez beraz mirets poetek ez badute dirurik.
Salvat Monho. Poeten errenkurak apolonen kontra, 1749-1821

Jaio deneko, gezurrak eginak ditu zain-hezurrak: sortu den egunean kurritzen du bidean.
Salvat Monho. Azkaingo menetei, 1790

Eskara gustiok dodaz maite, eta gozo!
Manuel Larramendi. Gandarari egindako gutuna, 1763

Lo daude erne behar duten guziak, sorrak eta gorrak, hotzak eta motzak: motelak eta gatzik bageak dirade.
Manuel Larramendi. Gandarari egindako gutuna, 1763

Euskaldunai egoki edo harriari, hainbat dezu.
Manuel Larramendi. Gandarari egindako gutuna, 1763

Sinisterazo nahi digute, aditzen dala gaztelania are ikasi ez dutenen artean.
Manuel Larramendi. Euskara berriaren Carta Magna, 1747

Badakite, ez gobernariak ezen ez eta harekin batean bere bilguma osoak ere, ezin kenduko digula fueroak ematen digun eskua, libertadea eta bidea.
Manuel Larramendi. Sobre los fueros de Guipúzcoa, 1757

Adiskideak goitik, lagunak behetik, beharko ditugu noizbait; zintzilika bezala gaude bata besteagandik
Manuel Larramendi. Sobre los fueros de Guipúzcoa, 1757

Baldin elkar hartzen bagendu guziok, nor bere sailari ditxekala, Frantzian ikaratuko gintuke franziar guziak, eta Espainian espainiar guziak. Non da ordea elkarte hori? Nagokan isilik. Nere min garratzena da, are ez dakuskula honetatik darraizkun kalteak eta gaitzak, eta, dirudienez, ezagutuko ere ez ditugula, ditugun on pixkak galdu ditzagun artean.
Manuel Larramendi. Corografía de Guipúzcoa, 1754

Hel hakio, hitzonzia, behargai txar diokan horri, eta hara ni itxekiko natxeok prestuagoari.
Manuel Larramendi. Corografía de Guipúzcoa, 1754

Zahartu dek, atsotu dek, hainbeste urteren epean atsotu behar: baina itxok, oraindikan bizkorra zeagok, gaztetzera zeak, bazeakik bere burua txukunkiro edertzen, galantzen, apaintzen.
Manuel Larramendi. Euskaldunai osasuna, 1745

Edo bata esan behar dek, edo bestea: eta esanari hel hakio zabuan ibili bage.
Manuel Larramendi. Euskaldunai osasuna, 1745

Baina ez bide du euskera gaisoak, are bere etxapean, ez seme, ez adiskide bihotz onez nahi dionik: eta hargatikan daude guziak hain geldi, hain isil, eskuak tolesturik, nahiz beztu ta itsuskitu dezatela, nahiz darabiltela oinen azpian.
Manuel Larramendi. Euskaldunai osasuna, 1745

Kultura horrek salbatuko gaitula? Gizabidea behar degu, giza-lantzea, nahi dezutena; bainan buru-bihotzean lantzea.
Orixe. Arnas (III) irakurriz, 1960

Ez neri aipatu grezista haundi hura filosofo bezela.
Orixe. Arnas (III) irakurriz, 1960

Haurra gizon da beure kaxkarrean, badu norbaitasuna; gizona, berriz, aski haur beti.
Orixe. Arnas-en berri laburra, 1960

Apaizak ez dezala jardun, behinik behin, herriari bizkarra emanez. Gure Jaungoikoa gizalegearen aurka ote dago?
Orixe. Arnas-en berri laburra, 1960

Espainia guztia jakinean bego:
euskaldunok ez gera jo eta hartzen egongo.
J. M. Iparragirre. Pluma lodi zatar, 187?

Arbola aitatzean erdeldunen mina,
ez dakit nondik duten horrelako grina.
J. M. Iparragirre. Pluma lodi zatar, 187?

Hola bagaude, ehun urte barru galdu da gure izena!
J. M. Iparragirre. Ez bedi galdu euskara, 187?

Makur gerade gaur euskaldunak, erruki gaitu munduak!
J. M. Iparragirre. Euskaldunen gauzik maitena, 1879

Arbola botatzea dutela pentsatu,
Euskal Herri guzian denok badakigu.
J. M. Iparragirre. Gernikako arbola, 1853

Populu, penazalea, hire etsaiak ordu duk ezagut ditzakan.
Agosti Xaho. Errepublika zer den, 1834

Haren presondegia ene laketgia da.
Arnaut Oihenarte. Beltxaranari, XII, 1657

Burlatzen naiz Garibaiez,
bai halaber Etxabez,
zeinak mintzatu baitire
erdaraz eskaldunez.
Joan Claveria. Bertze laudoriozko koplak, 1636

Erdaldunak ahal doazke zein bere herritara,
gogait eginik galduko ez dutela eskara.
Stephanus de Hirigoiti. Ludoriozko koplak, 1627

Bat bederak ikas beza Jainkoaren legea,
jakin faltaz har ez dezan ezkerreko bidea.
Ziburuko Etxeberri. Manual debozionezkoa, 1627

Erregeak behar ditu defendatu jendeak,
hizkuntza batekoak hain ungi nola bertzeak.
Ziburuko Etxeberri. Manual debozionezkoa, 1627

Giristiñoa, eman diat eskarazko bertsutan katoliko manuala neure asti ordutan, ikusirik nola bainaiz iaiatzen eskalduna, gure nazioa dela kopla maite duena.
Ziburuko Etxeberri. Manual debozionezkoa, 1627

Nihork ez demala beharria hitzera,
hanbat nola hitz azpian ehortzia denera.
Ziburuko Etxeberri. Manual debozionezkoa, 1627

Gauza ziertoa da eze gauza bat eginen badu persona batek ongi behar duela jakin zer gauza den, eta nola behar duen egin, bertzela ez duela eginen, edo eginen duela gaizki.
Juan Beriain. Tratatzen da nola entzun behar den meza, 1621

Jainkoak begira nazala ni fidatzen naizenarenganik, ezen begiratuko naiz fidatzen ez naizenarenganik.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Nezesitateak ez du erregerik eta ez legerik.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Faltsu zara ura itaizuran bezala.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Hitzak eta lomak haizeak eramaten ditu.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Borondatea ona da baina ahala flakua da.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Balin ezin baduzu idikoa, hartzazu kontu onean larrua.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Deusik ez den lekuan, erregek bere zuzenbidea galtzen du.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Hitz unak eta egin gaiztoak enganatzen dute zuhur eta ero perfetuak.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Olioak eta egiak gaina daukate.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Mihiak gezur erraten badu, letrak ezin hutsik daidike.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Barkan edo ontzian enbarkatzen denak ez du beti denbora nahi duen bezala.
Voltoire. Dialogoak, 1620

–Erradazu zerbait berririk.
–Urak korritzen du, pertsonak minzo dire eta haizea suflatzen du.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Goardatzen jakitea ez da gutiago irabaztea baino.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Ur beroz erre den potxoa beldur da epelarenzat.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Kontzientzesko gizona da, hark ez du harzen ehuneko laurden bat baizen.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Moltza egiazki zabala da bainan kornuadak bakanak dire.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Hitzak dire emeak eta obrak arrak.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Gerizea duenak uri denean, eroa da alda badadi.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Kuraia unak izitzen du bentura gaiztoa.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Hirietan den perila handiago da gehienetan, ezen ez erregeren bideko akzidentak.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Mihi duena Erromara doa.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Haizea eta emaztea eta fortuna, kanbiatzeko, erraitz dire ilargia bezala.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Ez da bidexigor hain ederrik non ez baitu bi urratsen lohirik.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Pobre biluzia, nihork ezin berriz biluz dezake.
Voltoire. Dialogoak, 1620

Gainerakoan badakit Euskal Herria ainitz moldez mintzatzen direla, eta nor bere herriko euskara zaikala hoberenik eta ederrenik. Eta handik gogoak emaiten deraut ene eskiribatzeko molde haur ez zaiela guztiei ongi idurituko: baina nahi dut jakin dezaten halakoek nik hizkuntza hunetan dakidana Saran ikasi dudala, eta hango euskara ongi erabiltzen badut ez naizela gaitz erraiteko, eta ez arbuiatzeko, zeren ez baitakit nik hangoa baizen. Ordea ea Sarako euskara denetz Euskal Herriko hoberena eta garbiena, ez naiz ni hartan sartzen, bat bederak emanen du bere iduririk. Eta Sarako euskara hunetzaz kontent ez denak eskiriba beza bertze euskara hobeago batez eta hobeakiago, ez naiz ni hargatik bekaiztuko, eta ez inbidios izanen.
Estebe Materre. Dotrina kristiana, 1617

Ez zait iduri asko dela kadiratik predikatuz probetxu egitea, baina are uste dut eskiribuz ere behar dela enseiatu eta trabailatu.
Estebe Materre. Dotrina kristiana, 1617

Miretsiko duzue agian nik –Euskal Herriko ez naizelarik– euskaraz eskiribatzeko ausartziaren hartzea. Baina, baldin konsidera badadi, edirenen duzue ez dela gauza hunetan ausartziarik, eta ez zer miretsirik: aitzitik, bertzela egin banu miretsi behar zatekeiela, eta erran, ahanzi zitzaitala neure eginbidea. Zeren Jainkoak niri hizkuntza hunen ikasteko antze apur bat eman derautanaz geroz, iduritzen zait hoben nukeiela, eta ere ezagutza gutitako eta esker gabe izanen ninzela, baldin Euskal Herrian ikasia Euskal Herriko probetxutan enplegatu ez banu.
Estebe Materre. Dotrina kristiana, 1617

Nik probadu dot polseak ez ebena enlazadu ahoak egiala alkanzadu.
Juan Perez de Lazarraga. Amorea da onako zer bat, 1567

Amorea da onako zer bat, nundi datorren ez dakit.
Juan Perez de Lazarraga. Amorea da onako zer bat, 1567

Herioren kolpearen, eta haren maleziaren kontre, ez da belar onik baratzetan edireiten.
Joan Tartas. Ontsa hiltzeko bidea, 1666

Adeskide batek berea gaztelutik, presontegitiz idokiten dianean haren berme sarturik eta haren zorra bere gain harturik, hartzeduna bere morsatz eta diharuz, bere on propitik pagatzen dianean, eta gero hari oroz kitanza egiten, eta donatione, promes emaiten hari jagoiti ez deus galdatzera bere hartzeaz eta bere pretentioneaz, baina solamente erraiten draukonean kontent nuzu zure borondate onaz, maita nezazu, ez dut nahi kuganik deus, zure amorioa baizi, erran behar da ordu hartan halakoa adeskide ona dela, leiala, fidela, eta kasi paregabea, amens egunko egunean ez laite ediren ehunetarik bat edo biga, zekuria hanbat da gaixto, eta korronpitu, non adeskidetarzuna mundutik akazatu, eta arras galdu baita, ez da edireiten tronperia, perfidia, gaixtakaria, eta adeskide falsurik baizi.
Joan Tartas. Ontsa hiltzeko bidea, 1666

Gizonaren bizia itzala iduri da, zeren itzalak eta ilunpeak gizonari loa lehen emaiten du ezi ez egunak edo argiak, lo egin nahi dianak ere egunaz kommunzki bere kanberaren bortak eta leihoak zerratzen ditu loaren eta pausiaren hobeki hartzeko. Hala-hala gizona mundu hontan, munduko hon denboralen itzalaren pean, loak hartzen du eta, zeluko gauzer bere begiak zerraturik, Ienkoaren zerbutzian, eta obra honetan auher, laxo, neglijent, eta berandiar gertatzen da bekatiaren loan eta lohian, abarizitiaren suak errerik, haren egarriak alteraturik, haren goseak janik, munduko honen itzalbean bizi da, jagoiti bere pausia ediren bage, eta alterationia freskatu gabe.
Joan Tartas. Ontsa hiltzeko bidea, 1666

Filosofia, prudentia, zuhurtze ororen gehiena da herioaren meditationia, herioaren memoria, herioaren beldurra, eta hartzaz oroitzea.
Joan Tartas. Ontsa hiltzeko bidea, 1666

Izadiak, espanturik egin gabe, hor utzi digu, gure zibilizazio irriberaren barne-muinetan beretan iltzaturik, egiazko problema: heriotzarena.
Txillardegi. Marilynek bere burua hil du, 1965

Egun guziez hiltzen gira, egun oroz gure biziaren parte bat joaiten da, trenkatzen, eta laburtzen.
Joan Tartas. Ontsa hiltzeko bidea, 1666

Arüen egin dut neure pieza pobrea: hanko lengajea ez bada aski eder, hanko euskarak du ogena, eta ez euskaldunak.
Joan Tartas. Ontsa hiltzeko bidea, 1666

Urre unak behar dizi suan untsa purgatu.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Euskaldun den gizon orok altxa beza buruia,
ezi huien lengoajea izanen da floria.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Ezein ere lengoajerik, ez franzesa ez bertzerik,
orai ez da erideiten euskararen parerik.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Libertatea nola baita gauzetako hobena,
gatibutan egoitea hala pena gaitzena.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Kirisailuiari nola, hiri hel ez dakia:
bertzer argi egin eta erratzen dik buruia.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Gaitz ekusi ez duenak ona zer den ez daki.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Bertzen gaitzaz zentzazea zuhurtzia handi da,
izterbegi duen oro nitan bedi gaztiga.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Andre faltaz ez niz hilen balinba ni lehena.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Eztei iraganez gomitu handi.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Haren minez orai nago ezin hilez bizirik.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Bertzerena har dazanak beretako amore
oborotan ukenen du plazer baino dolore.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Ni gatibu nadukana kaptiba da bertzeren:
ene ditxak hala egin du ni gatibu bigaren.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Munduian ez da gauzarik hain eder ez plazentik
nola emaztea gizonaren petik buluzkorririk.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Mila gizon gaiztorik da emazte batendako.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Gizonaren probetxuko emaztea beti da.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Zuhur gutik andregatik gaizki erran diroite.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Amoretan plazer baten mila dira dolore.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Anitz jendez miraz nago, neure buruaz lehenik,
nola gauden mundu huneki hain bortizki josirik.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Ogirik ez dakusat biltzen hazi erein gaberik.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Zeren baskoak baitira abil, animos eta jentil, eta hetan izan baita, eta baita, zientzia guzietan letratu handirik, miraz nago, jauna, nola batere ez den asaiatu bere lengoaje propriaren faboretan euskaraz zerbait obra egitera eta eskributan imeitera, zeren ladin publika mundu guzietara bertze lengoajeak bezala, hain eskribatzeko on dela. Eta kausa honegatik gelditzen da abataturik, ezein reputazione bage, eta bertze nazione orok uste dute ezin deus ere eskriba daiteiela lengoaje hartan, nola bertze orok baitute eskribatzen berean.
Bernat Etxepare. Linguae vasconum primitiae, 1545

Herri euskera ikastea on da; baina horrez gainera, erabili dan gaietan nola erabili ikastea on da; baina horrez gainera, erabili ez dan gaietan nola erabili ikastea batere ez okerrago. Herri euskera, bai, nahi dan guzia, baina herriak ez bezala erabilia.
Orixe. Paul Gurenaren eskutitzak, 1958

Zenbaitek politika zikina egiten dute euskeraren inguruan. Nere politikakoa ez bada, tirrit horri. Euskeraz idazten dan guzia, irakurri egin behar genuke. Nik ikasi egin dut Eusko Gaztediko ikasleengandik, bai eta karlistengandik, bai eta komunistengandik, bai eta herriarengandik. Guzien ikasle naiz, eta oraindik ikasteko nago.
Orixe. Paul Gurenaren eskutitzak, 1958

Ni oso itsu ez banago, beste aldeko horiek oso itsu daude.
Orixe. Markiegi zana, 1950

Besteri esaten errez da “Ez dezazula hola idatzi”. Norberak egin behar dunean dira izatekoak.
Orixe. Markiegi zana, 1950

Ez dit minik emaiten txarrantxa, subeatsa, garbak, harilkia, matazorea, ardatza, txoratila eta gainetiko horiek alde egin izateak, horiekin alde egin duen euskal bizitzak baino.
Orixe. Iruleak, 1935

Nola diteke, esan zidan behin Kizkitzak, Lizardi bezelako zentzuzko gizona, olerkaria izatea? Horrexegatik bada, esan nion: idurimenaren eta bihotzaren jardunean zentzuz eta aukeraz jokatzen duelako.
Orixe. Lizardiren azken olerkiak, 1933

Nik nere anaiaren bati, agerira atera behar eta, soinekoan zikin bat ikusiko banio, anaia ona al nintzaioke hura ez kentzearren, besteen parragarri utziko banu? Ez det halakorik egin nahi. Hor ahopetik ari diranak ez zaituzte nik baino maiteago. Nik, bihotza zerbait bihurritu behar eta ere, esango dizkizuet neri makar iduri zaizkidanak.
[Orixe. Euskal eusko-olerkiak, 1932

Hasi berri gara, eta lehenbizikotik ezin egin dugu besteek hainbat laster. Esan bezate nahi dutenek basati garala, zozo garala, gure mintzoa ez dela sukalderako eta ukuilurako baizik: ez gara izutuko. Lehenbizikoz etxetik ateratzean okerrik eta oztoporik egin badugu, jaikiko gara; ibiltzen hasitakoan oinpea bigun-eta, min baldin badugu, gogortuko zaigu. Atzenik, biziko da gure euskera: ez galduko gure herri hau.
Orixe. Eusko olerkitzaz, 1921

Ortzea ilunez betea dago, eta jakinduria beteago.
Txillardegi. Marilynek bere burua hil du, 1965

Gure zibilizazio guzia huskeriatan ari da, huskeriaz elikatzen da, eta hutsak ez bestek bete ditzake [gure zibilizazioaren xedeak].
Txillardegi. Marilynek bere burua hil du, 1965