AIPU HIZTEGIA

Aspalditik buruan hartua daukat gogoeta bat, hauxe da: abertzaletasunaren erdi-erdiko erroa euskara dugu eta erro huni zor zakiona, gero eta gehiago piztu dadien emaiten ez badiogu, gure Euskal Herriaren maitetasuna alegiazkoa edo hutsa da.
Larreko. Gure berrielarazleri agur eta itz bat, 1916

Zer da Euskal Herria? Pirinioetako haran artean astoen gainean dabilen astalde bat, hori da gaurko gure kontzientzi-errepika.
Gabriel Aresti. Astos y astokilos (edo aldapa behera arin batean azken pauso bat), 1967

Hainbertze urtez eta mendez geuren buruak ongi ezagutu gabe egonak gara ustez Espainiako azken xokoa betetzeko gai ez ginela.
Larreko. Arana Goiri´tar Sabin, 1916

Obraz, bihotzez eta korajez populu handi bat.
Agosti Xaho. Herritar ezinago maitiak!, 1852

Bi mila urte huntan Uskaldunak dira, Frantziaren eta Espainaren artean, zazpi probintzia, zortzi ehun mila arimatako herri txipi bat: Uskaldun izena, bere legeak eta libertate ederra kuntserbi beitutie bi mila urtez, arma bardinez, Frantziako eta Espainako nazione krudelen ororen kuntre.
Agosti Xaho. Herritar ezinago maitiak!, 1852

Nork oihu eginen du, azkenean, errege-erreginak eta haien partidario tontoak edo anbiziosak akazatu ondoan “Biba Independentzia! Biba Errepublika! Biba Eskual Herria”?
Agosti Xaho. Espainiako berriak, 1848

Oh, nere Euskal Herria!… Zergatik zera zorionekoa zure dohakabeen erdian? Zure umeak Jaunari bidaltzen dizkazulako.
Antonio Arzak. Gauzik ederrena, 1883

Donibaneko eliza barnean egiten diren elizkizunetan, Herri osoari abesten entzuki nagoela, Frantziako Errege ta Espainiako Inpantaren ezteiak â??sinetsiko al didazue?â?? ez zaizkit, egia esan, askotan burura etortzen. Izaten du gure barneak beste zertan ari.
Telesforo Monzon. Donibane Lohizuneko eliza, 1949

Alde batera nahiago nuke ez banintz hemengotarra.
Txirrita. Gure aurreko guraso zaharrak…, 1906

Hilobi huntan noizbait norbait balabila
zure izaitearen errestoen bila
lurpetik entzunen du deiadar bipila:
“Hemen dago ama bat bere haurrek hila!”
Xalbador. Ama Euskal Herria, 1976

Ama Euskal Herriaz naiz nahigabetua
uzterat doalakotz betikotz mundua
bere seme-alabez abandonatua:
nork barka dezaguke gure bekatua?
Xalbador. Ama Euskal Herria, 1976

Anai-arrebak, entzun ene aho hotsa:
izaite bat ez daike hezur hutsez osa:
herria da gorputza, hizkuntza bihotza
bertzetik berextean bitarik bakotxa
izaite horrendako segurra hilotza.
Xalbador. Herria eta hizkuntza, 1976

Bat herria goratzen arrotz baten gisa
arrotz-nahiak berriz herriaren hitza…
Gureak ja egin du, gaiten garbi mintza
lanopean bezala galduak gabiltza:
ez daizke bi nagusi batean zerbitza!
Xalbador. Herria eta hizkuntza, 1976

Gu gera hiru probintzi
lehengo legerik ez utzi
hoieri firme eutsi
nahiz hanka bana hautsi:
jaioko dira berriak
gu gera euskal herriak!
Xenpelar. Ia guriak egin du…,1869

Gure gazte denporako amets urdinei ez diet ukorik egiten, ez eta egingo ere. Egunen baten euskera hutsezko alderdi bat sortu beharko dugu Euzkadin, adiskide, bestela erdel-uholdeak betiko itoko gaitu.
Andima Ibinagabeitia. Jokin Zaitegiri egin gutuna, 1947-09-26

Hüskaldün ez banintz, izan nahi nintzate; dakidalakoz dierri leinarginagorik mündian ez dela, ezi ez enea.
Jusef Egiategi. Lehen liburia edo filosofo huskaldunaren ekheia, 1785

Hi haiz, Eskual Herria, haritz hori bera
arrotza nausiturik moztua sobera.
Oi, gure arbasoak, ez, otoi, ez begira
zein goratik garen gu jautsiak behera!
Zaldubi. Gauden gu eskualdun, 1893

Asko aurreratu da, baina zertarako
ez bada nahitasunik elkarrenganako?
Atzaparrak dabiltza bihurturik kako
besteentzat bezela Euskal Herrirako…
Ez degu arrazoirik gutxi geralako.
Pedro M. Otaño. Urte berri, 1903

Zazpi ahizparen gai dan oihala ebakirikan erditik
alde batera hiru soineko, utzirikan lau bestetik.
Guraizeakin bereizi arren bakoitza bere aldetik
ezagutzen da jantzi dirala zazpiak oihal batetik.

Oihaltzat hartu zagun Euskera, guraizetzat Bidasoa:
ibai koxkor bat besterik ez da, hutsa, balitz itsasoa.
Elkarren hurbil daude zazpiak, muga deitzen da Pausoa…
Zergatik izan behar ez degu famili bakar osoa?
Pedro M. Otaño. Zazpiak-bat, 1900

Euskal Herria da euskeraz hitz egiten dan gure aberriaren zatia; Euzkadi da gure Aberri osoa, euskeraz hitz egiten dan zatia eta erderaz hitz egiten dan zatia, zati biak hartzen dituen izena.
Kirikiño. Euskalduna, euskotarra, 1918

Eztituzte euskaldun guztiek legeak eta azturak bat, eta ez euskarazko minzatzea ere, zeren erresumak baitituzte diferent.
Axular. Gero, 1643

Ez dezala inork Euskal Herriaz esan behar izan: “Hemen datza bere burua hil zuan herria, are bizi izateko dina kemen izan ez zuan herri ergel lotsagarria!”.
Xabier Lizardi. Arrasateko Itzaldia, 1930

Euskal Herria, inork noizdanikoa dan ez dakigun herri hau, ez dute, ez zaharraren sitsak jango, ez haizeen indarrak botako, ezta ere irentsiko itsaso amorratuak!
Xabier Lizardi. Arrasateko Itzaldia, 1930

Kendu zizkiguten armak. Orduan eman zizkiguten Fueroak. Orduan hasi zen gure malda-behera, egoera triste eta larri honetara heldu arte, non ez dakigun euskaldunaren izenak zer esan nahi duen ere.
Gabriel Aresti. Euskeraren izen poetikoak, 1967

Arbola botatzea dutela pentsatu,
Euskal Herri guzian denok badakigu.
J. M. Iparragirre. Gernikako arbola, 1853