Le train express Durkheim-Castejón
Koldo Izagirre
“Los apuntes o las descripciones de los personajes los hice con naturalidad en euskara, y están en mi ordenador, pero sentía que la historia tenía que contarla en castellano, aunque, como en la calle, hay personajes que se expresan en euskara. Quizá no sea más que el reflejo de esta sociedad erdaldun, en la que casi toda nuestra vida la hacemos en castellano, aunque le pongamos palabras en euskara”.
Xabier Silveira
“Nahiz eta euskaltzale sentitu eta euskara ikasi nahi izan, mundu hura erdaraz bizi izan nuen eta mundu hau birsortzeko erdara behar nuen”.
Mariasun Landa
Editoriala zer da, bitartekari komertziala?
Ez du erantzukizunik egileak egiten duenaz?
Hitz egiten ote du editoreak idazlearekin?
Idazlea bakarrik da editorialak argitaratzen duenaren erantzule?
Zer suposatzen du Durangoko Feriak euskal letren erdalduntzean?
Zergatik publikatzen ote da euskaraz —itzulita— euskal idazleak erdaraz idatzi duen liburua, erdarazkoarekin batera? Euskarazko bertsioa badagoela-eta, erdarazkoa libreago bizi dadin, alegia, euskaldunok kontzientzia bortxatu gabe erosi ahal izan dezagun? Itzulpenak estali dezan jatorrizkoak utzi lezakeen zuloa, euskal idazlea gure erdal munduan ezezaguna denez?
A las ocho en el Bule eta Fiesta en la habitación de al lado liburuen publikazioak sortu dizkidan harridurak dira, gogoetara iristen ez diren galdera inozo samarrak seguru aski. Benetako harridurak hala ere, euskal liburugintzaren ehunekoño bat baino ez baitut ezagutzen, ezagutzen dudan editorial bakarra sorkuntzazko euskal literatura bakarrik publikatzen duen editorial bakarra denez.
Harridurak, ohikoa izaten da, susmoa dakar:
Ez ote da gertatzen ari, zenbait libelogilek uste zutenaz oso bestera, errazagoa dela publikatzea gaztelaniaz, euskaraz baino?
Ez ote da gertatzen ari euskaraz publikatzeak lanketa eskatzen diola idazleari?
Ez ote da rolen aldaketa gertatu?
Ez ote da erdaraz errazago publikasaltzen euskal gaia, euskaraz baino?
Ez ote da inoiz baino regionalagoa, hemen gaztelaniaz idazten dena?
* * *
Donostiako Bulebarrean erdaraz egiten da, Parisen ez da euskaraz egiten.
Ez bagenekien, orain badakigu.
Orain badakigu erdaraz bizi garela, nahiz euskarazko hitzak erantsi.
Euskarazko hitzak erantsi… zer besterik ote da bada, euskal idazlearen kale borroka?
Donostiako eta Parisko Bulebarretan, izan ere, bai eta ez egiten da; munduko leku guztietan egiten da euskaraz ez baina euskaraz bai euskal idazle bat hartaz idazten jartzen den orduko: burura datorkit Castejónen sortutako idazlea, euskaraz ez zekieneko kontuak euskaraz idazten, Castejón huraxe deskribatzen Castejóngoa ez den hizkuntzan. Memoria egunera ekartzen, munduratzen, hizkuntzari kentzera iritsi den hizkeran.
Erdaraz bizi eta euskaraz kontari.
Euskaraz kantatu eta erdaraz kontari.
Konbinaketa guztiak egin litezke, arazoa ez delako hizkuntza.
* * *
Esan izan zaigu, idatzia dago, eta ez euskaraz bakarrik, bularrari kendutako huraxe dela idazle baten hizkuntza, ama hizkuntza, jatorrizko lehen hots haiek izango direla idazlearen armak, adarrean umoturiko fruitua bezala izan behar dutela hitzek lumaren puntan.
Batzuek sinetsi egin zuten eta jatortasunaren bila abiatu zitzaizkigun, horra Amabost egun Urgainen, hizkera jator, aldi berean baserritar eta moderno baten bilaketa. Emaitza… Jatorraren jatorrez artifiziala bihurtzen den jarduna, esamolde bilduma bat protagonisten ahotan, horixe lortu zuen Jose Antonio Loidik. Egin zuen eta han burutu zuen lana, helburua betea zegoen, ahozkoaren jatortasun bat eskaini zigun. Eredua proposatzea zuen nonbait asmo, eszenario rural batean kalekumea moldatzeko modua, antzerki popularraren dialogo posible bat hitz egiten zuen nobela.
Horregatik da horren inportantea Egunero hasten delako.
Euskalduna ez dela badakigun pertsonaia berbajario baten bitartez eta Euskal Herrian gertatzen ez dela badakigun inguruan, euskara ez jator ez baserritar batean eman zigun kontakizuna nobela hark, era guztiz sinesgarrian: garaiko modernitatea jaso eta bere buruan zerabilen Donostiako Bulebarreko euskara oraingoa baino murritzagoko hartan moldatu zuen Ramon Saizarbitoriak jatortasun berri bat, ruraletik eta euskaratik urrun, euskaraz, irakurle euskaldunaren gelan euskarazkoak ez ziren nobelen artean kokatu zitekeen obra. Esamolde bat bera ere ez, apaindura linguistiko bat bera ere ez, baina… Hi, Martin Garaidi, hoa zakurrak atzeko zulotik puztera hire berbeta aberatsarekin!
Jatorra faltsua gertatu zen, gezurrezko euskara jatorra egin zitzaigun, “gurea ez zen” nobela batean. Noren antza daukagu orain euskaldunok, euskaldunen artean euskaldun zebilen Garaidi detektibearena edo izena ere ez dakiogun Durkheimgo tren geltokiko berritsuarena?
* * *
Idaztea ez baita jardun naturala.
Idazletza lanbidea da. Ofizio bat, ofiziale izateraino ikastekoa. Hizkera bat lortu arteko ikasketa, eta obra berri bakoitzak eskatzen duen izerdia. Pieza berria egin behar aldiro, eta aldiro asmatu behar hartarako tresnak.
Ez errepikatzea baliabide literarioak, berriak sortzea baizik.
Batzuk prest daude langintza horretan sufritzeko eta biziatzeko. Gertatu ohi da hasi eta ezin aurrera segitzea. Orduan mututasunaren arriskua ageri da, eta hizkuntzaren aldaketa etor liteke, errealismoa aldarrikatzea. Ulergarria da.
Tamalez edo beharrik, literaturaren mugak ez ditu hizkuntzak ezartzen…
Tamalez edo beharrik, literatura beti zer edo zeren salaketa den arren, salaketa ez da aski literatura egiteko…
Fiesta en la habitación de al lado eta A las ocho en el Bule liburuen planteamenduek idaztearen muina hizkerarena dela frogatzen dute betean: bertsolaria izateak ez du narrakera bermatzen, narratu izanak ez du memoria menderatzen.
Alegia, arazoa ez dela errealitatea.
Burura datozkit Castejón eta Castejóngo idazlea, hangoa izanda beste nonbaiteko hizkuntza baten bitartez hangoa bertakoa (ere) guri ematen, eskua adarretara luzatu eta euskararen sagar gozoa hartuz hazi omen ginenon memoria handitzen edertzen euskaldunagotzen, gure hizkuntza hau hizkuntza ez beste zerbait bihurtu delako Jokin Muñozen barruan, obra baterako bide: hizkera, munduko errealismo guztien gainetik errealitate kolektiboa bihurtzen den eraikuntza pertsonala.
Berritsu suitzar bat euskaraz Durkheimgo geltokian, adibidez, eta Durkheimetik datorrela ez dakiten espresoa noiz pasatuko aiduru dauden umeak Castejónen orain hogeita hamar urte gure imaginarioan (euskaraz).
Idazleak idazletzara iritsi zirelako.