Irlandarraren argazkia
eta mahaiko zamaua
Koldo Izagirre
Hilabeteak daramatzat gaztelaniazko mesa y mantel ezagunaren baliokide ondrau baten bila, eta egundaino bururatu zaizkidanek, egia esan, ez naute bete. Zin egina nion neure buruari ez nintzela orain kontatuko dudana idazten hasiko ea/ae eta m/m joko eufonikoen bestekoa neure hizkuntzan asmatu arte. Ez dut lortu, baina orain, sarien sarean harrapatua nagoenez, kontatzeko beharrak gain hartu dio minkurinkeria estilistikoari, eta horra:
“Koldo Izagirrek, saria hartuta, alde egin zuen, gainerako gomitatuekin egin zen afarira geratu nahi izan barik”.
Antolatzaileek ez zidaten esan afaria zegoenik, jakitera aldatu egiten ahal nituen planak. Esan zidatena izan zen neuk joaterik ez baneukan Elkarreko norbaiti esanen ziotela saria jasotzeko nire izenean. Eta, gogo handirik ez banuen ere, joatea erabaki nuen, saritzen zuten liburua Elkarrek publikatua ez zenez. Baina antolatzaileek esan ez zidaten gauza mordoa zeukan sariak, sari guztiek dauzkate idazleok ez dakigun kontu ugari, eta ez pentsa gaiztoz uzten gaituztenik baraurik: antolatzaileei ez zaie sortzen idazleok, endemas zenbaitxo urte dauzkagunok, sarien berri ez edukitzea.
Abando hoteleko sarreran… batzuk espaloian besteak hallean, denak jantzi banalizatuetan, kirats hori, bizkartzainak. Orduantxe konturatu nintzen, berandu, saria sinbolikoa eta dirubakoa zen arren, entzerrona bat zela. Alegia, benetako saria zela. Alde egitekotan egon nintzen.
Gero egin nuen alde, dakizuenez.
Horra kamerak, horra grabatak gizonezkoen lepoak urkatzen, horra soineko luzeak emakumezkoen zangoak liraintzen, horra mahai biribilak hoteletan luxuzkoak balira bezala distiratzen duten plater eta xarde-zalitxoak mahai biribiletan, horra Idazlea, jainkosa moduan korroetan zorionak hartzen musuak banatzen, horra hautetsiak, horra… kritikariak.
Ezagutzen ez nituen gazte euskaldun batzuen ondoan zidan erreserbatua aulkia, mahaia alegia, sariaren kudeatzailea den Euskadiko Liburu Ferien Kanpainako koordinatzaileak. Ez nintzela afaritan geratuko esan nion, mundutasuna ederto menderatzen duenaren naturalitatez hartu zuen eta eskerrak eman zizkidan etortzeagatik. Anfitrioi ona, Asier Muniategi.
Hasi zen ekitaldia, Muniategik sarituak zerrendatu zituen, eta saria bera ere aurkeztu zuen: liburu bat, zabaldutakoan, orriak erakutsi barik, piztu egiten den kriseilu biribil japoniar erdia osatzen duena.
Radio Euskadiko Pompas de papel programari zegokion aurrena.
Felix Linaresek eman zituen eskerrak programaren izenean, hemeretzi urte honetan hartzen zuten lehen saria zela esan zuen. Baina esan horretan ez zegoen ezein kexamendurik, saririk gabe ere beste horrenbeste urte jarraitzeko asmoa zeukatela erantsita biribildu zuen bere jardun txukuna.
Ondoren gaztelaniazko literaturako sarituak egin zuen berba, Alex Oviedok, eta haren urduritasuna ikusita asko lasaitu nintzen. Berak ez zuela halakorik merezi esan zuen, eta gomitatuetan zen Toti Martinez de Lezea aipatu zuen.
Nire izena entzunda izerditzen hasi nintzen, orduantxe ohartu nintzen euskaldunen mahaian nengoela, alegia, han ez zegoela euskaldunik beste inon, salbu eta kritikariak, zer egin behar nuen, eskerrik asko esan eta euskaldunon moztadea luzatu berriro ere?
“Sari bat…
“Soldataz aparteko gehigarriari, saria esaten zioten nire herriko lehorreko langileek garai batean.
“Soldata nahikoa ez eta sari bat, konpentsazio bat, errukia.
“Itsasoko eta moileko langileek, ordea, txakurrena esaten zioten.
“Ontziko txakurraren partea omen da txakurrena, arrain puska bat, noizbait.
“Baina hori gero ikasi nuen, liburuetan.
“Txakurrena, gure langileentzat, txakur-txikiak ziren, eskupekoak, alegia, frantsesek hain zehatz eta dotore esaten duten moduan, purbuarra, edateko emandakoa: ardaoarena, esango genuke.
“Lehorreko zein itsasoko, euskaraz nahiz frantsesez, sariak beti dauka karitatezko kutsu bat.
“Ospe oneko sari gutxi dago munduan.
“Saria emanez, bere burua saritzen omen du sari-emaileak. Karitatea egiten duenak ere horixe egiten du, zerurako meritua.
“Peru Dubako aspaldian hil zen.
“Hala ere, zer egin sari bat ematen dizutenean?
“Ze, sari honetara ez nintzen neu aurkeztu, eman egiten didate.
“Alegia, ez dudala irabazi.
“Saria jaso eta sariaren kontra jardutea ez zait estilo txukunekoa iruditzen.
“Saria ez jasotzea berriz irain bat izan liteke antolatzaileentzat. Ez jasotzea, bestalde, errazkeria handia izango zatekeen, sari hau, izan ere, ez baita txakurrena, ez dago txakur-handirik ez txikirik: Txorierrin kinkela esaten zaion argi-mutil edo argi-neskamea da sari hau.
“Sinbolo bat, antza.
“Argi bat iluntasunean. Baina norberak piztekoa.
“Inon ibili behar baldin bada argi, iluntasunean da.
“Iluntasuna, dakizuen moduan, agerian gertatzen da, eguerdi betean sortzen da, egun eta eguzki antolatzen den nahasmena da: balioen hankaz gora jartzea, hots, hitzaren manipulazioa.”
Lasaitua nintzen. Eskura banu, huraxe zen godaleta hartu eta ura edateko unea. Arnasa hartu nuen entzuleei begira, tribunoa banintz moduan. Ian Gibson neukan adi lehen ilaran.
“Zer esan nahi dugu liburua esaten dugunean?
“Zer esan nahi dugu literatura esaten dugunean?
“Zer esan nahi dugu edertasuna esaten dugunean?
“Kinkela behar da kontzeptuak argitzeko.
“Liburuaren etsai handiena liburua bera da, literaturaren etsai handiena literatura bera da, edertasunaren etsai handiena… Edertasunaren etsai handiena zatarkeria da, megalomania autonomikoa, politika motza, sasi-bizitza telebisatua, kultura probintzianoa, alegia, liburu itxura eta literatura itxura hartzen duen diskurtso lau ergel konformista. Konformista, bai, bere espantuzko aldarrietan…”
Paperak biltzen nituela iruditu zitzaidan Felix Linaresek konplizitatezko irriñoa eskaintzen zidala, bazekiela zer esan nahi izan nuen. Aulkira etorri nintzen ostera, neure sari ederra eskuan.
–Azkenik sari berezia emanen diogu Ian Gibson-i –esan zuen Asier Muniategik gaztelaniaz–, ahalegin handia egin du hona etortzeko zenbait konpromezu anulatuz, eskerrik asko Ian. Ez omen zaizkio sariak gustatzen, eta ea mesedez setazko galtzerdi parea oparitzen ahal genion emaztearentzat. Horretan gabiltza. Hala ere, berarentzat Zilarrezko Luma, hispanista legez egin duen ibilbide bikainagatik eta argitaratu berri duen Antonio Machadoren biografiagatik.
–Ez dakit zer esan, baina hori ez da traba –esan zuen Ian Gibsonek gaztelania egoki askoan–, irlandarrok oso berritsuak baikara, ez dut ezer prestatu eta uste dut aterako dela zer edo zer. Euskara entzunda pentsatu dut irlandarrok ere bagenuela geure hizkuntza. Bagenuela diot, gaur egun desagertua delako kasik. Izugarria izan da. Ezin izan genuen inperio britainiarraren kanoien aurka. Badakizue hizkuntzari egiten zaionean eraso, herri baten nortasuna suntsitu nahi izaten dela. Horixe zeukaten helburu ingelesek. Baina hizkuntza barik ere, jakin izan dugu geure nortasuna gordetzen. Horregatik daukazue zuek horrelako meritua, zuek zeuen hizkuntza gorde ahal izan duzue nahiz eta ETAren bonba guztiak, zeuen nortasuna gordetzen jakin duzue nahiz eta terrorismoa. Machadok gorroto zuen bortizkeria, ukabilik eta pistolarik gabe egin behar zela hitz, esaten zuen. Nik ere hala sinesten dut, ukabilik eta pistolarik gabe, ukabilik eta pistolarik gabe, ukabilik eta pistolarik gabe…
Konplimenduzkoak ez ziren txaloak ere entzunen zituen noski.
–Arraioa, ETAk inperio britainiarraren kanoiak izan balitu, honez gero Espainian ez zegoen gaztelaniaren arrastorik inon!
Baina mahaikoen iritzia jakin baino lehen behartu ninduen argazkilari batek, Ian Gibsonekin argazki bat ateratzeko, mesedez. Ezetz esan nion. Ez zuen sinesten. Ez? Ez, egin dizkidazue saria jasotzerakoan. Harri eginda urrundu zen.
–Zera aterako naiz emazteari setazko galtzerdi parea erosteko gauza ez den baten ondoan!
Eta alde egin nuen, bai, mahaia eta zamaua gainerako gomitatuekin konpartitu nahi ezik.
Gran Vian aurrera joan nintzen pasioan, Sabino Aranan neukan autoa. Bidean Unai Dorronsoro topatu nuen, presaka zihoan eta hark ere alde egin zuen gomitari jaramonik egiteke. Bakarrik sartu nintzen Cityko old tavern tipiko batean, otarteko txiki bat pernilla eta ardao on bat hartzeko etxera abiatu aitzin.
Autoan, liburua zabaldu nuen, kinkela benetan pizten ote zen. Irrika horixe neukan, umea. Eta hauxe irakurri ahal izan nuen paper plisatuzko esfera erdiaren argitan, azalaren barne-aldean:
“En la noche encendíamos pequeños Farolillos de Papel, con los que alumbrar el camino por el que algún día vendrán los arcoiris.”
Esaldi beldurgarri honek, tamalez, ez dauka sinadurarik. Baina astean behin zabaltzen dut kinkela ilunpean, eta argi ematen du oraino.
Hurrengo egunean Unai Dorronsorok deitu zidan.
–Zer egin huen atzo Abando hotelean?
Eta Bilboko prentsa hispanoak zekarrena irakurri zidan:
“Una vez que los invitados se sentaron en sus correspondientes sillas, Asier Muniategi comenzó a llamar al estrado a los galardonados de esta edición: Alex Oviedo, que con su novela El unicornio azul ha sido reconocido como el mejor escritor en castellano; Koldo Izagirre, considerado mejor escritor en euskera, que tras recibir el premio se marchó de la cena, sin querer compartir mesa y mantel con los demás invitados”.
Ez duk nahi argazkirik Ian Gibsonekin, e? Ba har ezak ordaina!
Eta horretantxe nabil eginahalean, compartir mesa y mantel hori nola esanen nukeen neure hizkuntzan.
Uste ez den gauza mordoa sortzen da sarietatik.