Gwadloupeyen doubout kont pwofitasyon !
Koldo Izagirre
Laster eginen du hilabete.
Frantzian baino %80 garestiago daukate gurina Guadalupen.
Alabaina, Frantziatikako garraio gastuak %15 besterik ez dira.
Gaur, otsailak 17, hogeita zazpi egun ditu Guadalupe uharteko herriak greban. Herriak, bai, orokorra baita lanuztea, sasieskola, bertan beherakoa. Ezinbestean orokorra, herria osatzen duten klase “faborebakotuek” ezin dutenez bizimodua atera.
GWADLOUPEYEN DOUBOUT KONT PWOFITASYON !
Horixe da Guadalupe egun, kontsumo kolonia bat, saltegi handiek irabazitarte larregiz eta estatuak eta udalek desmasiako zergez profitazionea egiteko antolatua.
Soldata apalenak 200 euroz handitzea.
Erregaiak 50 xentimoz beheititzea.
Uraren eta garraioen prezioa apaltzea.
Hedabideek isiltasun estalki handi bat ezarri diote, oro har, uharteko 49 erakundek deituriko inoiz ez bezalako greba honi. Orain, kolera sozialak Martinika eta Reunion uharteak ere kutsatu ditueneon, altxatu egin behar izan dute zertxobait: hondo hartan bada zer edo zer irakiten. Eta krisi orotarako adituek beren lanari ekin diote iritzi publikoa lantzen, “arriskuak” hasi dira aipatzen, “arrazakeria” zantzuak omen daude, lehertu egin litekeen “tentsioa”… Zeharbideko mehatxuak dira, inondik ere, eta ez errealitatearen isla.
Noizbait, “Libre zara, ni bezalakoa zara, eskubide berdinak dauzkagu” esan zioten esklaboari.
Baina ezker-eskuin behatu eta lurrik ez zeukala ikusi zuen, lurra besterena zela, zuriena, lurjabe ere baziren gizajabeak. Antilletako herriaren nortasuna, esklabo haien ondokoek dute osatzen. Ezker-eskuin behatu eta…
Frantziako administrazioak Antilletan dituen lanpostu gehienak, eta garrantzi samarreko guztiak, metropoliko zuriek dauzkate harrapatuak. Kontratazio bulegoek europar jatorrak hartzen dituzte, eta funtzionario gazteak bozkariotan doaz DOM-TOM lurraldeetako palmondopera (itsasoaz haraindiko departamendu eta territorioetara), Frantzian lanpostu berean kobratuko luketena baino %40 gehiago dutenez hilero, gehi %30ko kenketa zergetan, urruntasunaren prima (alta, Antillarrak ez luke urruntasun primarik Frantzian). Horrela, ur eta elektrikadun etxea, lau-laukoa eta yatetxoa daukan gutiengoari ezin dio deus esan txaboletako beltzak, zurien aurkako arrazakeria eginen lukeelako.
Arrazakerian adituak ere, hain zuzen, zuriak izaten dira.
GWADLOUPEYEN DOUBOUT KONT PWOFITASYON !
Betiko berri-emaile bereziak, bestalde, hasiak dira berezitasunak erakusten. Urtarrilaren 24an manifestaldi latza egin zuten guadalupetarrek Pointe-à-Pitre-n, baina 25.000 pertsonek ez zutela Guadalupe osoa ordezkatzen aipatu zioten grebako eleduna den Elie Demota-ri elkarrizketa batean, alegia, uharteak 400.000 biztanle dituela, eta…
(Eledunari “liderra” esaten diote kazetariek. Irakurleak heroiak behar ditu, ez du axola gaiztoak baldin badira ere,. Eta denok dakigu, zer duda egin, baten batek manipulatzen duela beltz samalda hori, herrilaje hori ez dela gai, ez du axola greba 49 erakundek deitu badute ere, mesias bati belaunikatzen zaio).
Ez genuen ikusi ahal izan, baina irriñoren bat eginen zuen noski Elie Domotak:
“Maite ditut zenbakiak. Zergatik ez duzu egiten ratioa Frantziarekiko? Badakizu zenbat jendek manifestatu behar lukeen Parisen, gurea adinako errepresentatibitatea edukitzeko 64 milioi biztanleren gain?”.
Frantziak nahiago du, antza, egoera usteltzen utzi. Berez ahulduko zaizkie indarrak, edo bortizkerian jausiko dira. Orduan… Bai, badu esperientziarik Frantziak garbiketa lanetan: 70 guadalupetar atxilotu, 100 zauritu eta 87 kalitu zituen, etxegintzako beharginen grebak aldatua zuen ordenaren ezartzeko, 1964an. Ongi barneratua dute horren memoria guadalupetarrek. Memoria izua bihur dakien ari da Frantzia, bere adituekin, bere kazetariekin, bere jendarmeekin…
Patrick Chamoiseau idazleak, iragan astean, France Inter-eko La-bàs si je suis programan: “Ezinbestekoa da Guadaluperen eta Frantziaren arteko harremanak berrikustea”.
Eta Elie Domotak: “Hau ez da greba politikoa, hau miseriaren greba da”.
* * *
Guadalupek, Martinikak… kirolari bikainak eman dizkiote Frantziari, atletismoan bereziki. Idazleak ere bai. Frantziari ote, ordea? Bai eta ez. Antilletako idazlea amerikarra da lehenik, eta, horrenbestez, kriolloa, kreola. Gaztelaniak ez bezala, frantsesak beste garapen bat hartu zuen esklaboen ahoan, kreolera sortuz. Eta esklaboen biloba idazleek hautuaren gaitz hori bizi dute, frantsesaren aukera mundurako (Europarako), eta kreolerarena bertako eta unibertsal izateko. Biziki lan interesgarriak idatzi dituzte horretaz Raphael Confiant-ek, Patrick Chamoiseauk eta Edouard Glissant-ek identitate antillar moderno baten peskizan… frantsesez oro har, kreolerazko lan literarioen ondoan. Eta hori asko da, euskaldunoi guti irudituko bazaigu ere, Negritudearen aita hil berriak bere obra ederra frantses hutsean egin zuela kontuan hartzen baldin badugu. Tropiques ere, funtsezko aldizkari hark, ikuspegi antropologikoan behatzen zion antillarrari, 1978an bilduma osoari egin zioten edizioan Rene Menil-ek berak aitortzen duen bezala atarikoan.
Prix Goncourt-en eta herri iletratuaren hizkuntza zoragarri anabastuaren artean, beraz, idazle antillar frantsesak.
Isiltasunetik negritudera, negritudetik errealismora, errealismotik erreal liluragarrira… bide egin du Antilletako literaturak. Arrisku handian edonola ere, nik irakurri ditudanetan behintzat axalago edo sakonago gehienetan atzematen baitut antillartasun behartu bat, folkloretik gertu, kreoltasun topikoa, Brazilen Jorge Amadok luzaz landu zuenaren antzekotsu, Alejo Carpentier-ek ¡Ecue-Yamba-O!-n mustu eta berehala arbuiatu zuen hura bera.
Laket izan edo hastio, Confiant, Zobel, Chamoiseau, Glissant, Depestre eta besteren literatura irakurri duena nekez harrituko da egunotan Antilla frantsesetan gertatzen ari denaz: folklorea dukete, menturaz, txaboletan bizi den herriaren kultura eta kontzientzia azaltzeko bide bakarra, edo herri pobretuak folklorea duke penak uxatzeko bidea, baina egile horien orrialdeak irakurriz neke gabe sumatzen dugu “baldintza objektiboak” hantxe zeudela, hizkera iazkotu samarra erabiltzearren, aldian behin greba egiteko.
Miseriak amorrua ere sortzen du.
* * *
Dany Laferrière antillarra dugu, baina nahiz eta frantsesez idazten duen, ez da frantsesa. Haitin jaio zen, Jacques Roumain eta Stephan-Alexis moduko idazle handiak eman dituen munduko herririk pobretuenean. Haitiarra dugu, baina idazle unibertsala izan nahi luke, “idazlea”, besterik gabe. Pertsona dela aldarrikatzeko modua du, pertsona, eta ez “beltza”. Aspertuta utzi nuen Je suis un écrivain japonais, bere azken nobela, baina helburua lortu zuela aitortu beharra daukat: luze samar komentatu zuen Canadian Literature (A quarterly of Criticism and Review) guneak… Québec-en bizi zelarik argitaratu zuenez, eta protagonistak ere hantxe bizi zirenez.
“Ni idazlea nauk, ez idazle galegoa”.
Donostian esan zidan, Akuariumean, petrolio isurketa garratz hura, txapapotearen hondamena salatzeko Nunca máis antolamendukoei laguntzearren Euskadi Irratiak egin kanpainan bildutako txekea hartzera etorri zenean. Diru puska polita zen. Lagun galego baten eskariz joana ni. Aurkeztu egin nahi zidan, ninduen.
Bai, denok ere nahiago dugu idazle izan, eta ez “euskal idazle”, are gutiago “escritor vasco”.
“Guri ez digute uzten”, esan nion.
Ez digutela ez izaten uzten. Québec-en idatzitakoa Canadian den arau berberaz gara gu “iberikoak”, urdaiazpikoaren maila ematen ez badugu ere.
“Aldiro, euskaltasuna aldarrikatzera behartzen gaituzte”.
Idazle unibertsala izan nahi zuen, ez galegoa, galegoz idatzirik. Ez zuen bere burua galegismora edo zeltismora morroitu nahi.
Literaturaren duintasuna aldarrikatu zuen, idazle galegoa ez zelako hartan. Dany Laferrière sortzez haitiarra idazlez japoniarra izan nahi lukeen arrazoi berdinagatik.
Zernahitarako behar banuen deitzeko edo bidaltzeko emailen bat, artikuluak argitaratzeko bidea eginen zidan. Horrelaxe galegoa zen idazle ez-galegoak, El País egunkariko bisita-txartela ematen zidala.
“Ez nekien plantillan zegoenik”.
“Galegoz idazteari utziko ziok halakoren batean, unibertsaltasunaren bila”, erantzun zidan lagunak, dezepzionatuta.
“Auskalo” erantzun nion, urteak zeramatzan ordurako ogibidea gaztelaniaz baina literatura galegoz egiten.
Eta neure buruari Euskal Herrian halako txeke polita jaso ahal izanen ote zuen Nunca máis erakundeak galegotasunik gabe.
* * *
Idazle antillar baten obra euskaratzea bururatu zitzaidan aspaldi barik. Itzulpengintzan eta itzuliaren argitalgintzan gehien dakienari, Xabier Olarrari, komentatu nion asmoa. Ekin zion eskubideak erostearen lan amorragarriari, ekin zion Europako laguntzetarako papergintzari…
Interesgarria, zinez.
Europako Batasunak nagitasun handia dauka europarrak ez diren idazleen lanak itzultzen laguntzeko. Antillarrak frantsesak dira, Frantziako hauteskundeetan bozkatzen dute. Baina amerikarrak dira, ez europarrak, frantsesak izanagatik. Haien lana itzultzea ez litzateke inter-europartasuna sustatzea. Ezta frantsesez idazten badute ere. Ezta, bertakokeria ororen gaindi, mundutartasun berri bati buruzko saio filosofikoak idazten badituzte ere (Eduard Glissant-en Traité du Tout-Monde, esaterako). Horrelako argudioak, ez argiro baina.
Interesgarria zinez, antillarren literatura ez baina banana ekoizpena Europako Batasunaren diruarekin sustatzen dela dakigunean, Europan kontsumitzeko.
“Monolaborantzan lagunduko diagu, mundutar izan nahian ez”.
Xabier Olarraren pazientzia eta zuhurtzia ezagututa, ez nintzateke harrituko halako batean Europako Batsunak europarrak ez diren frantsesak, literaturan behintzat, europartzat hartzea. Horrelako erabaki baten etsai gogorrenak, jakina, Frantzia handiaren ideologoak lituzke, azken finean Antilletako frantsesaren idazleak Kamerun, Senegal, Mali, Togo eta bazter zokotu guztietako frantsesaren idazleak ez baitituzte frantsesaren idazletzat, beste maila batekotzat baizik: ils son les grandes voix de la francophonie…
Ea lehenbailehen ekiten diodan itzulpen horri.
GWADLOUPEYEN DOUBOUT KONT PWOFITASYON !